Nr 1 (216) / 2023
Liczba stron: 317
Dziwne realizm
Polska sztuka narodowa
Dziwne realizmy
Andrzej Marzec, Krzysztof Hoffmann
Zwrot spekulatywny w naukach posthumanistycznych stał się faktem, a swoją popularność zawdzięcza między innymi Grahamowi Harmanowi, twórcy ontologii zwróconej ku przedmiotom. Filozof nazywa ją teorią wszystkiego, gdyż dzięki niej rezygnuje z hegemonicznej kategorii podmiotu, oddając tym samym głos niezliczonej rzeszy przedmiotów, uwolnionej już spod antropocentrycznej władzy sądzenia. Spekulatywna filozofia zaprasza nas nie tylko do kontestacji zastanych norm i reguł myślenia, lecz przede wszystkim zachęca do snucia nowych opowieści posługujących się spekulacją i wyrastających z nieodpartego przekonania, że realistyczne myślenie musi być dziwne. Targana niepokojami klimatycznymi współczesność wymaga od nas odwagi eksperymentu oraz nieprzeciętnej wyobraźni. Pomysły na prezentowane w numerze artykuły rodziły się podczas warsztatów spekulatywnych w poznańskim Pawilonie, prowadzonych przez Andrzeja Marca. Ich założeniem było powiązanie ze sobą osób z pola nauki i sztuki, aby w duetach pracowały nad teoretyczno-artystycznymi tekstami. Zbyt często teoria traktowała sztukę instrumentalnie, jako ilustrację własnych przekonań, a sztuka nierzadko do tej pory wykorzystywała rozważania teoretyczne, poszukując w nich jedynie usprawiedliwienia dla swoich działań. Celem warsztatów było stworzenie przestrzeni, w której eksperymentalne poszukiwania artystyczne i radykalne manifesty estetyczne mogły poniekąd organicznie spleść się z badaniami naukowymi i teoretycznymi dyskusjami. Umożliwia to właśnie zwrot spekulatywny, który postrzega estetykę jako dominujący sposób myślenia, co więcej, pozwala nam pomyśleć relację między sztuką a teorią jako dynamiczny, skomplikowany i owocny proces wiedzotwórczy.
Polska sztuka narodowa
Piotr Dobrowolski
Najwyższym urzędem roztaczającym w Polsce opiekę nad rozmaitymi dziedzinami kultury oraz osobami tę kulturę tworzącymi, wśród których ważne miejsce zajmują artystki i artyści, jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Do podstawowych zadań tego ministerstwa należą „troska o materialne i niematerialne dziedzictwo narodowe” i „upowszechnianie tradycji państwowej i narodowej”. Zastanawiając się nad priorytetami władzy państwowej, od 2015 roku sprawowanej w Polsce przez przedstawicielki i przedstawicieli Zjednoczonej Prawicy, zaprosiliśmy autorki i autorów do rozważenia na łamach „Czasu Kultury” pytania o to, w jaki sposób przymiotnik „narodowy” wpływa na praktykę artystyczną i instytucjonalną, wsparcie i promocję sztuki w Polsce, a także czy wyznaczana przez jego użycie perspektywa stymuluje strategie oporu podejmowane w imię różnorodności twórczości artystycznej. Problemy te zyskują szczególne znaczenie w kontekście rosnącej popularności odniesień narodowych w retoryce polityków polskiej prawicy. Czy w praktyce artystycznej można wytyczyć granicę, stawiając sztukę podporządkowaną tak zwanym interesom narodowym w opozycji do twórczości niezaangażowanej albo wpisującej się w szeroką perspektywę społeczną i krytyczną? Czy decydujący w ostatnich latach o polityce państwa przedstawiciele i przedstawicielki partii prawicowych uprzywilejowują określony rodzaj sztuki, odpowiadający uznawanej przez nich wizji świata? Jakie strategie oporu wobec narodowej orientacji ministerstwa, podległych mu instytucji i ogłaszanych z jego ramienia programów grantowych przyjmują konkretni artyści i wspierające je organizacje? W 2022 roku minęło dziesięć lat od otwarcia wystawy Nowa sztuka narodowa. Realizm narodowo-patriotyczny w Polsce XXI wieku w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Zmiany, jakie w czasie tej dekady dokonały się zarówno w dyskursie dotyczącym sztuki w Polsce, jak i w praktyce wystawienniczej, repertuarowej, organizacyjnej czy promocyjnej, symbolicznie wskazuje prezentacja instalacji Jerzego Kaliny Zatrute źródło na Dziedzińcu Głównym Muzeum Narodowego w Warszawie (2020) oraz objęcie dyrekcji kluczowych instytucji prezentujących sztukę współczesną przez osoby nominowane przez ministra Piotra Glińskiego, który w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski umieścił Piotra Bernatowicza (2020), w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki – Janusza Janowskiego (2022), a w Muzeum Sztuki w Łodzi – Andrzeja Biernackiego (2022). W bloku tekstów poświęconych polskiej sztuce narodowej publikujemy wywiad z Piotrem Bernatowiczem. Dyrektor warszawskiego CSW stwierdza w rozmowie, że cechy konstytuujące dyskursywną kategorię narodu to wolność, otwartość na różnorodność i respektowanie określonego repertuaru wartości. Bernatowicz deklaruje, że program kierowanej przez niego instytucji tworzony jest tak, by zachować pluralizm warunkowanych politycznie perspektyw rzeczywistości prezentowanej w sztuce, co skłania go do otwierania przestrzeni Zamku Ujazdowskiego dla artystów, którzy nieczęsto znajdowali wcześniej miejsce w polskich galeriach. Równocześnie odpiera zarzut stronniczości, sugerując, że artyści deklarujący sympatie lewicowe nie są cenzurowani, lecz dokonują aktów autocenzury, nie udzielając zgody na prezentację swoich prac na wystawach organizowanych w kierowanej przez Bernatowicza instytucji. Kolejne teksty włączone do tego wydania „Czasu Kultury” niosą refleksje na temat sztuki, której wizja zawężana jest zgodnie z upolitycznioną, warunkowaną narodowo praktyką instytucjonalną. Prowokuje ona autorki i autorów do wskazywania krytycznych interpretacji konkretnych działań artystycznych i organizacyjnych oraz do dyskursywnego poszerzania kanonu odniesień narodowych. W swoich tekstach wskazują więc i omawiają przykłady twórczości i działań kontekstualizujących zastany repertuar, które zdolne są przeciwstawić się oczekiwaniom narzucanym przez autorytet władzy, skłonnej podkreślać znaczenie tematów narodowych w duchu retroutopii, odpowiadającej praktyce narodowej polityki historycznej.
Spis treści / artykuły do kupienia lub pobrania:
Dział: Stopka redakcyjna | Spis treści
Zakres stron: 2-4
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 5-6
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 7-20
Abstract: Tłumaczenie z języka angielskiego: Krzysztof Hoffmann
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 21-33
Abstract: Z Grahamem Harmanem rozmawiają Krzysztof Hoffmann i Andrzej Marzec. Tłumaczenie z języka angielskiego: Krzysztof Hoffmann
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 35-47
Abstract: The authors of this article use the concepts of agrilogistics (Timothy Morton) and the Plantationocene (Anna Tsing, Donna Haraway) to trace the connections between the development of civilization and the labor of human and non-human actors. Using the example of wheat and its entanglements with human history, they show how agrilogistics has enslaved human and non-human bodies, harnessing them to work for the development of patriarchal civilization, private property, capital accumulation, etc. The proposed way out of agrilogistics is queer ecology, which transcends the heteronorm and establishes a different, communal, interspecies, positive biopolitics based on intersectional entanglements of humans and non-humans. The authors co-think these issues with several poets and artists: Marcin Ostrychacz, Szymon Szwarc, Edward Pasewicz, Iga Maria Szczepanska, Alevtina Kakhid, and Teresa Tyszkiewicz. Keywords: agrilogistics, Plantationocene, wheat, queer ecology, interspecies intersectionality.
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 48-60
Abstract: This article describes the practice of entering mindfully into a relationship with plants, formulated by the Warsaw-based herbal studio Chwaściarnia [Weedshop]. It presents a several-stage herbal speculative method, developed with reference to the assumptions guiding contemporary posthumanism. In the first part, the article addresses the practice of conscious breathing with plants, challenging the traditional anthropocentric paradigm of herbalism. It then discusses the successive stages of the method: sensory familiarization with the plant, the role of voice (including call and response), and the importance of performative incantations and murmurs. The problem of the relationship between people and plants in contaminated areas is also addressed. An important part of the method described is speculation, which involves weaving a narrative about the plant and collectively creating its imaginative depiction. The practice ends with collating speculation with botanical facts. This method combines mindfulness practices with the development of an approach based on knowledge and care. Keywords: herbal practice, postsecularism, mindfulness, relationality, knowledge and care.
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 61-78
Abstract: The author starts with an analysis of heatwaves as a direct manifestation of the climate crisis in order to situate it against the ways in which heat is theorized and aestheticized. He then seeks to extract a set of solar imaginaries: he considers the sun historically through the specifics of its physical properties, as well as in the form of cultural myths and social practices. He goes on to look at the utopian potential of solar energy: its continued inaccessibility on a mass scale, which made it an ideal vehicle for dreams of unlimited energy access, a clean resource, and a better future. However, in the face of the energy transformation, he suggests that instead of thinking about solar energy as an epochal breakthrough, it should be framed as a nexus of technology, capitalism, and nature, which is shifting over time. He also proposes an ethnography of the new phenomenon: tracing the perceptions, expectations, and desires of individuals and collectives toward solar energy – what is its place in the future we want for ourselves and others? Keywords: climate crisis, solar energy, solarism, energy transformation
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 79-95
Abstract: We live in a time of planetary climate change. One of its elements is the sixth great extinction of species. The article talks about how difficult the relationship between humans and nature is in these times, citing the examples of three species from the Bovidae: the cow, the aurochs, and the bison. Critical issues of nature conservation in the Anthropocene are presented: restoration of extinct species, wildness, and capacity of ecosystems. Combining elements of scholarly discussion with artistic speculation, this article is an extensive story about the need to recognize the subjectivity of non-human beings for understanding current ecological problems. The readers are invited to participate in five speculative journeys with the Last Female Aurochs, and the guide is Golem – an open interpretive figure, a contribution to reflections on advancement, decline, and the struggle to reverse the world order. Keywords: breeding, conservation, dependence, extinction, female Aurochs, feralism, golem, population, reintroduction, species, speculation, subjectivity, wildness
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 96-108
Abstract: This article is a type of journey into the depths of the Earth, where we find rare-earth metals and geological fiction by Nora K. Jemisin. It interweaves stories of global capitalism, underground deities, and digital excavations. The mythical is combined with the technological, while the verbal and visual narrative oscillates between a report on the state of the lithosphere and a diagnosis of the condition of the geological imagination. Keywords: rare-earth metals, deep time, geological fiction, terraforming, noosphere, cosmic storytelling, sedimentation of the mind, archaeology of the future
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 109-122
Abstract: This article problematizes the interdisciplinary project Musica Posthumana in the context of Karen Barad’s philosophy of agential realism. Using selected terminology proposed by the philosopher, the creators of the project describe the process of permeating the agency of the phenomena that comprise it and include reflection on the agency of non-human elements in the creative process. The motion capture technology used in the project will be analyzed through the prism of a research tool as understood by Karen Barad. Its status will be expanded from creating representations to actively making sense and participating in the process of materializing relationships and meanings. The interlacing agency of the project’s sound, motion, and technological phenomena will be presented and described through intra-actions. The onto-epistemological status of the body in the technological environment will also be discussed. Keywords: agential realism, motion capture, Musica Posthumana, intra-actions, sound, dance, technology
Dział: Dziwne realizmy
Zakres stron: 123-135
Abstract: This article offers a creative reading of the classic composition "Imagine" (1971) by Yoko Ono and John Lennon from the perspective of theoretical propositions associated with speculative realism, and in particular, with the concept of hyperobjects by Timothy Morton. As a result of an artistic-theoretical collaboration, the text includes a discussion of Rafał Zapała’s word and music works, which were created as part of a joint practical-theoretical workshop. They illustrate the title practice of atttuning, the idea of which is to change the visual perspective of interaction with the world – understood as the dominant way of experiencing reality – to a sonic one, allowing for a different participation in the surrounding environment. The project encourages the readers to respond creatively to the content of the article with instructions and tasks to perform on their own. Keywords: speculative realism, hyperobjects, object-oriented ontology (OOO), listening, sound imagery
Dział: Poezja
Zakres stron: 137-141
Dział: Poezja
Zakres stron: 142-145
Dział: Polska sztuka narodowa
Zakres stron: 146-148
Dział: Polska sztuka narodowa
Zakres stron: 149-161
Abstract: Rozmowa Piotra Dobrowolskiego z Piotrem Bernatowiczem
Dział: Polska sztuka narodowa
Zakres stron: 162-163
Dział: Polska sztuka narodowa
Zakres stron: 164-175
Dział: Polska sztuka narodowa
Zakres stron: 176-194
Abstract: This article is a critical analysis of the representations of peasant men and women at the #heritage exhibition (National Museum in Krakow, 2017). It reflects on the exhibits displayed in the “#citizenry” section along with the descriptions included in the exhibition catalog. The author analyzes the presented images of the peasantry in a broader socio-cultural context, contradicting curatorial theses about the attractiveness of Polish culture to the peasantry and its presumed sense of citizenry, while demonstrating that the exhibited images contained other visions of citizenry than those described. The social character of the genre of the portrait and the “folk type,” through which most of the analyzed cases were presented, is also discussed. Keywords: #heritage, peasant history, visual arts, photography, folk type, portrait
Dział: Polska sztuka narodowa
Zakres stron: 195-214
Abstract: This article presents Bartosz Jakubowski’s art project "Haften" (2022), a multimedia exhibition consisting of portraits of people who self-identify across a spectrum of non-heteronormativity, stretched on canvas and partially covered with embroidery. The project can be interpreted in the context of other works, through textiles that both relate to the exclusion and existence of non-heteronormative people in Poland (Daniel Rycharski, "Strachy" [Fears], 2019), but also use “needlework” to create community and oppositional actions in the world. Referring to two already classic anthologies on the subject of the mask ("Masks", 1986; "Białe maski/szare twarze. Ciało, pamięć, performatywność w perspektywie postzależnościowej" [White Masks/Gray Faces. Body, Memory, and Performativity from a Post-Dependence Perspective], 2015), this essay – whose style is “a little frayed” so as to emphasize the connection between textiles and text – points out that although in Jakubowski’s project, the bodies are “dressed” in embroidery (the type of embroidery corresponds to the region from which the protagonists of the works come), participation in the project is an act of courage, while the performative act is intertwined with social impact. Keywords: textile art, queer art, political art, minority stress, teens' suicides
Dział: Polska sztuka narodowa
Zakres stron: 215-227
Abstract: The article presents the project "Antholog y of Polish Queer Literature" as an attempt to reinterpret the Polish literary canon – not only through its contents, but also the successive stages of its creation and the clash with the discourse of state power. The ultimate question is not what the final volume is (in terms of its content), but how it works (worked). The method is therefore autoethnography, and the form – the essay. The article is divided into three parts: 1) the original assumptions of the project and its socio-political context; 2) the clash between queer themes within Polish literature and the discourse of power in the field (that is, the consequences of the fact that the project was funded by the ministerial program the National Program for the Development of the Humanities); 3) the reception of the volume and the reception styles in the context of political disputes. Keywords: autoethnography, essay, canon, queer, national literature
Dział: Polska sztuka narodowa
Zakres stron: 228-244
Abstract: Using the examples of three performative shows created in line with the perspective proposed by the Polish right, this article discusses the right-wing condoned practice of discursively reinforcing national ideology. "Orzeł i krzyż" [The Eagle and the Cross], "Wolność we krwi" [Freedom in Blood] and "Popiełuszko" promote a particular vision of Polishness, suggesting that its traditional characteristics, still relevant today, are the ludic idyll, brave heroism and – inspired by religious ideals – self-sacrifice. The national narratives presented in the text are juxtaposed with the category of turbopatriotism described by Marcin Napiórkowski. A critical look at the politics of memory, implemented through the discussed artistic activities, allows the text to propose a diagnosis of “memory manipulation” (Marcin Król), which in the name of political interests that subordinate national narratives to the practice of retrotopia – through references to tradition, history, and religion – legitimizes conservative power. Keywords: nation, politics of memory, patriotism, retrotopia, power, discourse
Dział: Esej
Zakres stron: 246-259
Dział: Esej
Zakres stron: 260-268
Dział: Esej
Zakres stron: 269-272
Abstract: Tłumaczenie z języka angielskiego: Iwona Ostrowska
Dział: Na warsztacie
Zakres stron: 274-288
Abstract: The article is a polemics with Michał Mokrzan’s book: "Class, Capital and Coaching in the Age of Late Capitalism. Persuasion of Neoliberal Governmentality" (2019). Among quite a few objections one comes to the fore. Mokrzan effaces to a large extent the critical potential of Foucault’s thought, perceiving it only as a source of useful concepts for the analysis of methods used in coaching for optimizing individuals. No far-reaching conclusions are drawn here regarding the limitation of human freedomand self-determination through new discourses at the service of the modern statebiopower. Is such a domesticated Foucault still the Foucault we have come to know as a relentless opponent of even most sophisticated and inconspicuous forms of power? And even given Foucault’s ambiguous attitude towards neoliberalism and all the hope the was putting in the idea of free market as a factor limiting power, does not coaching remain an almost exemplary tool employed by modern state in purpose of disciplining individuals and augmenting their economic usefulness? Is it thus right – in the light of Foucault’s thought – to simultaneously claim that coaching is “neoliberal governmental technique” and afirm/promote it? Keywords: Michał Mokrzan, Michel Foucault, polemics, coaching, neoliberalism, anthropology, governmentality, neoliberal regulation of individuals
Dział: Na warsztacie
Zakres stron: 289-298
Abstract: This article takes a closer look at self-referential devices found in the comics of non-academic Scott McCloud. The author of the article discusses the terminology and the state of research on self-referentiality, pointing out that the name [autotematyzm] functions only in Polish scholarly research. Next, the themes of self-referentiality in the comics are addressed. In the key part of the article, the scholar presents how self-referentiality manifests in Scott McCloud’s metacomics ("Understanding Comics" and "Making Comics"). Keywords: comics, self-referentiality, narrative
Dział: Felieton
Zakres stron: 300-303
Dział: Felieton
Zakres stron: 304-308
Dział: Felieton
Zakres stron: 309-312
Dział: Biogramy
Zakres stron: 314-317
