Normy/Odmienności. Cielesne redefinicje

Współczesne życie społeczne i kulturowe charakteryzuje się intensywnymi napięciami między utrwalonymi reżimami normatywności a procesami ich kwestionowania i redefinicji. Dialektyka norm/odmienności staje się plastyczna, negocjowana, co w szczególny sposób naznacza i funkcjonalizuje skoncentrowane na ciele praktyki kulturowe, artystyczne, społeczne i medialne.

Uznanie ciała za centralną kategorię analityczną pozwala uchwycić mechanizmy wytwarzania norm i odmienności, manifestujące się zarówno w mikrorelacjach międzyludzkich, jak i w makroskali systemów politycznych czy związków z nie-ludzką przyrodą. Ciało to fundamentalne medium doświadczenia społecznego; miejsce, gdzie abstrakcyjne normy stają się konkretnym, żywym przymusem, źródłem cierpienia, pragnienia lub nadziei. W sytuacji obserwowanego (zwłaszcza w społeczeństwach zachodnich) kryzysu reżimów normatywnych tradycyjne systemy klasyfikacji (np. binarność płciowa, medyczne definicje zdrowia i choroby, stereotypy etniczne i rasowe) są kwestionowane przez ruchy społeczne, naukę i sztukę.

Dążymy do opisania wielowymiarowego procesu redefinicji norm i odmienności, dokonujących się poprzez praktyki spektakularyzacji, często poza dyskursami, w obszarach, gdzie doświadczenia i działania wyprzedzają języki. To, co widzialne, nie jest już tylko autoreprezentacją, lecz sposobem tworzenia relacji – między ciałami, przedmiotami, obrazami i społeczeństwem. Pojawiają się w miejscach rozmycia i krzyżowania tradycyjnych i kwestionowanych podziałów ludzkie/nieludzkie, zdrowe/chore, piękne/brzydkie – tam, gdzie poszukuje się nowych języków artystycznych, werbalnych i performatywnych, zdolnych mówić poprzez działanie, relację i współobecność.

Cielesność na wiele różnych sposobów może uruchamiać działanie i ekspresję w ramach praktyk wspólnotowego poznania i oporu: Jennifer Miller wraz z grupą Circus Amok pokazuje, jak ciało może kwestionować normy płci, estetyki i społecznych oczekiwań poprzez performans cyrkowy, obecność sceniczną i aktywistyczną interakcję ze wspólnotą; Drew Leder pyta, jak przeciwdziałać cierpieniu ciał ludzkich i nie-ludzkich w instytucjach medycznych, penitencjarnych i na fermach przemysłowych; Eli Clare łączy doświadczenie trans tożsamości i niepełnosprawności z refleksją nad ekologią i krajobrazem; Kay Ulanday Barrett przekształca gest performatywny w formę relacyjnego działania, a Persimmon Blackbridge bada, jak praca, cielesność i opieka mogą rozsadzać binarne kategorie normy i użyteczności. W podobnym duchu Sunaura Taylor ukazuje współzależność ludzkiego i nieludzkiego, Donna Haraway tropi sploty między ciałem, technologią i innymi gatunkami, Mel Y. Chen podkreśla płynność między żywym a nieożywionym, a Richard Shusterman w filozofię włącza praktyki somatyczne.

W kwestionowanych układach przeciwstawień: ludzkie–nieludzkie, zdrowe–chore, piękne–brzydkie, użyteczne–nieużyteczne, dobre–złe cechy i wartości przepływają między parami, pozwalając, by to, co tradycyjnie, uznawano za chore, brzydkie lub nieużyteczne, mogło stawać się piękne, zdrowe i wartościowe. Odmienność nie jest już wyłącznie wyzwaniem dla normy, nie jest też jedynie naruszeniem reprezentacji, ale jej żywym laboratorium. Proces redefinicji to ciągła, dynamiczna praktyka kulturowa, w której ciała odmieńcze nie tyle domagają się włączenia do istniejącego porządku, ile aktywnie go przekształcają, zmieniając granice tego, co możliwe do zobaczenia, zaakceptowania, a także do pomyślenia.

Sugerujemy możliwość podjęcia refleksji we wskazanych polach oraz analiz następujących problemów:

• polityki ontologiczne,

• zmagania z definicją normy (np. zdrowia–choroby, sprawności–niesprawności, ludzkiego–nieludzkiego, płciowego–pozapłciowego) jako negocjowanie znaczeń „naturalnego”, „autentycznego”, „realnego”,

• eksperymentalne laboratoria ciał,

• biopolityka a kompulsje monitorowania własnej cielesności,

• przepracowanie i subwersja stygmatyzujących kodów,

• świadome odzyskiwanie i przewartościowanie cech, stanowiących źródło piętna; przekształcanie znaków cielesnej odmienności w znaki tożsamości i wspólnoty,

• praca nad redefinicjami estetycznymi ciał nienormatywnych – ku afirmacji bez patosu,

• przemiany sposobów patrzenia i znaczeń nadawanych aktom patrzenia,

• ciała „niewygodne” między niewidzialnością a hiperwidzialością,

• względność cielesnych granic/ograniczeń,

• redefinicje norm w obszarze reżimów sprawności, kultury wellness i sportu; cielesne eksperymenty i autokontrola;

• nowe pola autorefleksji nad normą/odmiennością w przestrzeniach realnych i wirtualnych,

• przejmowanie narzędzi produkcji cielesnych wizerunków przez podmioty marginalizowane ze względu na cielesność,

• reprezentacje cielesności alternatywnych w stosunku do głównonurtowej normy – strategie, cele i formy; sztuka, fotografia, film niezależny, literatura, media społecznościowe jako obszar tworzenia autonomicznych kontrnarracji o ciele nienormatywnym.

Szczególnie cenne będą ujęcia łączące refleksję teoretyczną z analizą konkretnych, zlokalizowanych praktyk cielesnych.