Wyspa skarbów

Minęły cztery dekady od premiery „Treasure” – trzeciego albumu brytyjskiego tria Cocteau Twins.

Największe trudności

Grangemouth, portowe miasto (zrazu zwane Sealock) powstało na gruzach niewielkiej osady założonej w 1768 roku z inicjatywy szkockiego polityka Sir Lawrence’a Dundasa w związku z budową kanału Forth and Clyde. W ciągu kolejnego wieku doki Grangemouth powiększyły się ponad czterokrotnie, a obecnie jest to jeden z głównych portów Wielkiej Brytanii i największy terminal kontenerowy w Szkocji. W 1924 roku kompania naftowa Anglo-Persian Oil Company – przemianowana później na BP (British Petroleum Company) – otworzyła w mieście rafinerię ropy naftowej Grangemouth Refinery, która produkuje blisko sześćdziesiąt pięć procent benzyny i oleju napędowego dla Szkocji. Dziś zakład należy do chińsko-brytyjskiej spółki Petroineos, która zapowiedziała niedawno, że do 2025 roku działalność produkcyjna rafinerii zostanie zaniechana, co spowoduje likwidację pół tysiąca miejsc pracy.

Robin Guthrie przyszedł na świat w Grangemouth i po ukończeniu szkoły zatrudnił się w rafinerii, ale prawie każdą wolną chwilę poświęcał muzyce. Jak dla wielu ludzi urodzonych w Wielkiej Brytanii na początku lat 60., inspirację stanowiły dla niego punk i postpunk: zespoły takie jak Sex Pistols, The Pop Group i The Birthday Party. „Ten ruch polegał na robieniu tego, co się chciało i w sposób, w jaki się chciało – byłem tym bardzo podekscytowany” – opowiadał po latach Guthrie. Już w wieku nastoletnim zaczął się udzielać jako gitarzysta w lokalnych grupach, a z jedną z nich, The Liberators, w 1980 roku nagrał i wydał siedmiocalowy singiel. Po jej rozpadzie Guthrie założył ze szkolnym przyjacielem, basistą Willem Heggiem, całkiem nowy projekt: Cocteau Twins. Jego nazwa wzięła się od tak samo zatytułowanego utworu szkockiej formacji punkowej Johnny & The Self-Abusers, która później przechrzci się na Simple Minds i przerobi go na „No Cure”.

W tamtym czasie Guthrie dorabiał jako didżej w dyskotece Nash ulokowanej we wnętrzach Hotel International w Grangemouth. „Większość ludzi nie była zadowolona z mojej selekcji, ale Liz była, bo dalej tańczyła. Zaprzyjaźniliśmy się” – wspominał Guthrie początki swej znajomości z Elizabeth Fraser, nastoletnią pracownicą miejscowej gorzelni i miłośniczką punka rocka. Zostali parą, a potem Guthrie i Heggie zaproponowali Fraser stanowisko wokalistki w Cocteau Twins. Zgodziła się, choć nie bez oporów. „Mieliśmy wielkie trudności, próbując namówić ją do śpiewania”[1] – zapamiętał Guthrie. „Nie wiem czemu pomyślałam sobie, by do nich dołączyć, ale zaczęłam z nimi pracować. Właściwie zawsze chciałam być kelnerką” – żartowała Fraser. Przez pewien czas w Cocteau Twins śpiewała jej przyjaciółka imieniem Carol, na bębnach grał zaś John Murphy, jednak oboje zostali rychło usunięci ze składu. Guthrie postanowił, że rolę perkusisty przejmą automaty perkusyjne.

Finezja i piękno

Trio zaczęło organizować próby w różnych miejscach na terenie Grangemouth, między innymi w opuszczonym ratuszu, w biurach Komunistycznej Partii Wielkiej Brytanii oraz w lokalnym squacie. Techniczne wykształcenie Guthriego okazało się bardzo przydatne w budowaniu własnych efektów gitarowych. „[Naszym] celem było tworzenie muzyki z punkową energią, lecz z większą finezją i pięknem, i z tym błyszczącym, gęstym brzmieniem Phila Spectora. Starałem się, żeby moja gitara brzmiała tak, jakbym potrafił na niej grać” – relacjonował gitarzysta. Nie mniej ważnym celem było wyrwanie się z Grangemouth, z pracy od dziewiątej do piątej i hermetycznego środowiska małego przemysłowego miasta, które według Fraser „nie było miejscem szczególnie ożywionej aktywności społecznej”[2]. Guthrie nazwał Grangemouth „toaletą”[3] i nie ukrywał, że ich „muzyka zawsze była odbiciem rozpaczliwego pragnienia, by jak najdalej uciec od miejsca, z którego pochodzimy”[4].

W czasie prób powstało kilka wczesnych piosenek Cocteau Twins, które złożyły się na ich pierwszą taśmę demo. Guthrie wysłał jedną kopię prezenterowi radiowemu Johnowi Peelowi, a drugą Ivo Watts-Russellowi z londyńskiej wytwórni 4AD. Peel zaprosił ich do swej audycji, a Watts-Russell zaoferował im nagranie płyty. „Desperacko chciałem z nimi pracować już zawsze lub tak długo, jak będzie to stosowne”[5] – zachwycał się założyciel 4AD. Debiutancki album „Garlands” oraz epka „Lullabies” (oba z 1982) sprzedawały się dobrze, ale nie miały dobrej prasy. Cocteau Twins narazili się na niepochlebne porównania do Joy Division, The Cure, Bauhausu i Siouxsie and the Banshees. Guthrie zbywał jednak tego rodzaju krytykę: „Ludzie zawsze porównują nas do Banshees, ale to nie jest tak, że próbujemy brzmieć jak oni. Po prostu mamy wokalistkę i używamy miażdżącej gitary, a to sprawia, że zamknięte umysły natychmiast szufladkują nas jako naśladowców Banshees”[6].

Po wydaniu epki „Peppermint Pig” (1983) i trasie koncertowej u boku Orchestral Manoeuvres in the Dark Heggie opuścił szeregi Cocteau Twins, więc Guthrie i Fraser zrealizowali album „Head Over Heels” (1983) jako duet. Pod koniec tego samego roku dołączył do nich Simon Raymonde, członek Drowning Craze i znajomy ze sklepu płytowego Beggars Banquet. „Oni nie szukali basisty, a ja nie chciałem przyłączać się do zespołu. […] To wyszło naturalnie”[7] – żartował Raymonde. Razem nagrali epkę „The Spangle Maker” (1984), razem uczestniczyli również w sesjach do płyty „It’ll End in Tears” supergrupy This Mortal Coil. Wykonana przez nich przeróbka „Song to the Siren” Tima Buckleya stała się przebojem, lecz Guthrie nie był z tego zadowolony, ponieważ sukces This Mortal Coil przyćmił działalność Cocteau Twins. „Jedynym sposobem na to, żeby puszczano nas w radiu, było zrobienie piosenki kogoś innego pod inną nazwą”[8] – zauważył z przekąsem gitarzysta.

Ustawianie dźwięków

Watts-Russell zasugerował muzykom Cocteau Twins, by ich trzeci album wyprodukował Brian Eno, ale ten pomysł nie wzbudził entuzjazmu żadnej ze stron. „To po prostu nie wydawało się właściwe. Zwłaszcza, gdy [Eno] usłyszał niektóre z naszych utworów”[9] – mówił Guthrie. „Nie potrzebujecie producenta, dokładnie wiecie, jak ma brzmieć wasza muzyka. Powinniście zrobić to sami” – radził Eno. W sierpniu 1984 roku Guthrie, Fraser i Raymonde weszli do Palladium Studios w Edynburgu bez żadnego materiału. „Gdy poprosiliśmy ich o rezerwację, pytali, czy mamy gotową płytę. »Tak! Oczywiście, że tak!«. Zapytali, czy mogliby posłuchać jej fragmentów. »Nie, nie chcecie psuć sobie niespodzianki«” – rekapitulował Raymonde. „Nie siadamy i nie piszemy piosenek tak, jak czujemy. Studio rezerwujemy z wyprzedzeniem, do tego czasu nie pracujemy”[10] – uściślała Fraser. „Na dobrą sprawę nie piszemy utworów. Używamy studia, żeby coś ułożyć”[11] – podsumowywał Guthrie.

Od sierpnia do września powstało w sumie dziesięć nowych utworów. Praca nad jedną kompozycją trwała dwa dni (jeden na nagrywanie w Palladium, drugi na miks w londyńskim studiu Rooster), a zaczynała się zwykle od ścieżki rytmicznej wydobywanej z maszyny perkusyjnej E-mu Drumulator, w pamięci której Guthrie zaprogramował dodatkowe sample. Ten rytm uzupełniały gitara basowa Raymonde’a, dźwięki syntezatora Yamaha DX7 i nakładające się na siebie, zwielokrotnione partie gitary elektrycznej Guthriego potraktowanej rozmaitymi efektami (echo, delay, reverb, chorus itp.). „Od kiedy zacząłem grać, usiłowałem uciec od tego, żeby gitara brzmiała jak gitara”[12] – precyzował Guthrie. I dodawał: „Ja i tak nie uważam się za gitarzystę, ale lubię ustawiać dźwięki”[13]. Po skomponowaniu przez Guthriego i Raymonde’a muzyki Fraser dogrywała wokale i wymyślała tytuły utworów. „Nazwy nie wzięły się znikąd. Po prostu do mnie przyszły”[14] – podkreślała.

Tytuły piosenek rzeczywiście miały konkretne źródła: „Ivo” powstał w hołdzie dla Wattsa-Russella, „Persephone” i „Pandora (For Cindy)” zaczerpnięto z greckiej mitologii (ta druga była dedykowana Cinder z grupy Cindytalk), a „Aloysius” pochodził od imienia pluszowego niedźwiadka z powieści „Znowu w Brideshead” Evelyna Waugh. Na potrzeby tekstów Fraser wymyśliła swój własny język złożony ze zwrotów w języku angielskim, z wyrazów obcych i wymyślonych słów. „Chyba bardziej interesuje mnie sposób brzmienia słów i to, co można zrobić, wypowiadając je w inny sposób, niż to, co same słowa naprawdę oznaczają”[15] – tłumaczyła wokalistka. Aby jeszcze bardziej zagmatwać sytuację, wysyłała sprzeczne sygnały: raz twierdziła, że jej teksty mają ukryty sens[16], innym razem przekonywała, że nie kryje się w nich żadne znaczenie, a jej głos to tylko kolejny instrument[17], co poniekąd potwierdzał Guthrie: „Cocteau Twins jest w zasadzie zespołem instrumentalnym”[18].