My loneliness is killing me

Zaczyna się od pewnej fantazji: siedmioro przyjaciół powtarza sobie, że gdy ich dzieci się usamodzielnią, a oni sami przejdą na emeryturę, zamieszkają razem. W ten sposób będą mogli uniknąć – doświadczanego przez wiele starszych osób – dojmującego poczucia samotności, a także wspierać się w ciężkich chwilach czy w obliczu nadchodzących chorób. Podobne marzenie pojawiało się pewnie w niejednej głowie: sama również żartobliwie składałam tego typu propozycje przyjaciołom – szczególnie tym bezdzietnym i niepewnym własnego bezpieczeństwa finansowego na emeryturze.

Michał Buszewicz – nowy dyrektor artystyczny Teatru Współczesnego w Szczecinie – postanowił przetestować tę znaną ideę w autorskim spektaklu „Dom niespokojnej starości”. Początkowo przedstawienie przypomina ciepły, pogodny film familijny, lecz z czasem wszystko zaczyna się komplikować. Reżyser stopniowo ukazuje mniej wygodne aspekty starzenia się, konfrontując postaci i widzów z tematami chorób, pożegnań i śmierci. Rezultat jest poruszający, a spektakl – dzięki wykorzystaniu wyrazistych środków teatralnych – angażuje publiczność, skłaniając ją do nie zawsze przyjemnych, ale ważnych refleksji.

Helena (Beata Zygarlicka) postanawia wziąć sprawy we własne ręce. Od pięciu lat jest wdową, a jej córka (Magdalena Wrani-Stachowska) prowadzi już własne życie. Kobieta ma jednak grono bliskich przyjaciół, wpada więc na pomysł, by zaprosić ich, by zamieszkali w jej domu. Chce stworzyć przestrzeń dla seniorów, którzy wspierają się nawzajem i dotrzymują sobie towarzystwa. W notatniku zapisuje nazwiska tych, z którymi chciałaby spędzić resztę życia. I choć otoczenie, a w szczególności nielubiany przez nią zięć (Maciej Litkowski), reaguje na ten plan zaskoczeniem i niedowierzaniem, szybko udaje jej się zebrać sześcioro lokatorów, którzy wkrótce się do niej wprowadzą.

Scenografia stworzona według projektu Michała Dobruckiego wyznacza przestrzeń domu, w którego wnętrzu toczy się większość akcji spektaklu. Na środku sceny stoi kanapa, a na podłodze leży wykładzina dywanowa. Z tyłu na sztankietach podwieszone są kawałki przewiewnego materiału. Na początku spektaklu znajduje się on wysoko ponad sceną, lecz kiedy plan Heleny zaczyna się krystalizować, materiał zostaje opuszczony, wyznaczając ściany kolejnych pokoi i tworząc w ten sposób przestrzeń domu. Nadruki na białych, prześwitujących płachtach ukazują zegary, lampy i obrazy. Umieszczone jedna za drugą przydają przestrzeni scenicznej wrażenia głębi. Z boku piętrzy się stos poduszek, kołder i innych materiałów o bliżej nieokreślonym kształcie. Taka scenografia nadaje scenicznemu mieszkaniu oniryczny, nierzeczywisty charakter, podważając prosty realizm.

Podobny do wspomnianego wcześniej materiał znajdujący się po lewej stronie sceny wykorzystywany jest jako ekran. Od czasu do czasu wyświetlane są na nim nagrania przedstawiające szczecińskich seniorów z grupy eksperckiej, którzy komentują widzianą na scenie akcje. Każdemu z bohaterów towarzyszy osoba obserwująca ich poczynania z ekranu. Osoby na wideo przyjmują funkcje narratorów: dopowiadają akcję przedstawienia, przywołując własne doświadczenia, komentują działania postaci, zastanawiają się nad ich emocjami i próbują określić ich myśli i motywacje. Te komentarze są bardzo ciekawe – zderzają sceniczną fikcję z jej rzeczywistymi odbiorcami i uzupełniają akcję spektaklu. Są lekkie i zabawne, ale też mądre. Seniorzy pełnią tu funkcję metateatralnych pośredników między sceną a widownią: mają dostęp do procesu powstawania spektaklu, a jednocześnie wypowiadają opinię na temat konkretnych zdarzeń z perspektywy ich obserwatorów.

Jak już wspomniałam wyżej, w trakcie pracy nad scenariuszem spektaklu jego narratorzy i narratorki współpracowali z zespołem twórczyń i twórców jako grupa ekspercka. Praktyka taka wpisuje się w nową tradycję Teatru Współczesnego w Szczecinie, którą zapoczątkował poprzedni dyrektor artystyczny tej sceny, Jakub Skrzywanek. W tworzonych przez niego spektaklach także brały udział osoby eksperckie: w „Spartakusie. Miłości w czasach zarazy” były to między innymi osoby LGBTQ+, kobiety z koła gospodyń wiejskich, lekarze i pracowniczki ochrony zdrowia, zaś w przygotowaniach „Snu nocy letniej” (wyreżyserowanego wspólnie z Justyną Sobczyk) oraz samym spektaklu udział brały osoby z niepełnosprawnością i ich opiekunowie. Z kolei w realizacji „Edukacji seksualnej” – pierwszego spektaklu Buszewicza w Teatrze Współczesnym – uczestniczyły ekspercka rada młodzieżowa oraz seksuolożki. Kontynuacja tej praktyki wydaje się istotna w kontekście zmian kadrowych w szczecińskim teatrze. „Dom niespokojnej starości” to spektakl otwierający pierwszą kadencję Buszewicza, który objął stanowisko po odejściu Skrzywanka (który z kolei pełni teraz funkcję dyrektorską w Narodowym Starym Teatrze w Krakowie).

Dystans, poczucie humoru i bogactwo wyobraźni łączą najnowszy spektakl Buszewicza z wyreżyserowaną przez niego wcześniej „Edukacją seksualną”, której jedna scena została niemal dosłownie przeniesiona do najnowszej produkcji. W kulminacyjnej scenie wątku rozgrywającego się pomiędzy dwójką stopniowo zakochujących się w sobie lokatorów domu – Marylą (Anna Januszewska) i Julkiem (Jacek Piątkowski) – z czułością pytają się nawzajem: „Czy to byłoby okej, gdybym dotknął twojego ucha? A gdybym masował twoje stopy?”. Scena ta, choć zabawna i czuła, traci na atrakcyjności przez zbyt dosłowne odwołania do wcześniejszego spektaklu.