Psyche i deos

Grzybowe motywy eksplorowane są w kulturze od dawna, a w ostatnim czasie trend ten się zintensyfikował. Jesienią zeszłego roku zespół Błoto wydał album „Grzybnia”, na którym znalazły się utwory inspirowane różnymi gatunkami grzybów. Awangardowy artysta Franek Warzywa ma w repertuarze piosenkę „Grzybobranie”, a w serwisach streamingowych można oglądać dokumenty i reportaże o „magicznych grzybkach”. Pasożytniczy grzyb napędzał apokalipsę w powstałym na podstawie gry serialowym przeboju – „The Last of Us”. Grzybowy trend obecny jest także w polskim teatrze. Do psychodelicznych właściwości niektórych gatunków nawiązywał „Sen nocy letniej” w reżyserii Krzysztofa Garbaczewskiego, grzybnia stanowiła model sieci w „Grzybkach” Aleksandry Skraby (reż. Maciej Białoruski), a do wykorzystania psylocybiny w psychoterapii nawiązali w „Grzybach” Weronika Szczawińska i Piotr Wawera Jr. W grzybową modę niedawno wpisali się także Mateusz Atman i Agnieszka Jakimiak, którzy w Teatrze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach zrealizowali wspólnie „Drzwi percepcji” – spektakl inspirowany esejem Aldousa Huxleya.

W 1953 roku angielski powieściopisarz, po własnym doświadczeniu z meskaliną – halucynogenną substancją uzyskiwaną z pejotlu (meksykańskiego kaktusa) – napisał esej opisujący stany psychodeliczne. Eksperyment odbył się pod nadzorem psychiatry Humphry’ego Osmonda, który badał potencjalne zastosowania substancji psychoaktywnych w terapii. Huxley, zafascynowany możliwościami poszerzania percepcji, postanowił dać wyraz swoim wrażeniom oraz refleksjom filozoficznym odnoszącym się do odmiennych stanów świadomości.

Atman i Jakimiak poszli jego tropem, tworząc spektakl funkcjonujący na dwóch płaszczyznach – łączący elementy teatru edukacyjnego i teatru psychodelicznego. To drugie, stworzone przez siebie określenie, zestawili z metafizyką, pisząc w programie: „Teatr psychodeliczny jest metafizyczny, bo (jak pisał Huxley): »chęć przekroczenia świadomej siebie jaźni leży u podstaw wszelkiego doświadczenia mistycznego i wszelkiej kontemplacji estetycznej«”. Choć artystyczny duet nie wzbrania się przed edukacją publiczności, ich przedstawienie – złożone z kilku osobnych części – nie jest podporządkowane celom dydaktycznym. „Drzwi percepcji” otwiera uroczy występ dwóch dziewczynek (Gabrieli Macierzyńskiej i Hanny Stolarczyk), śpiewających piosenkę „Muchomorki”, zaaranżowaną przez Łukasza Jędrzejczaka. Ich perfekcyjne głosy, charyzma sceniczna i znakomite kostiumy (Nina Sakowska), w których młode artystki przypominają muchomory czerwone (Amanita Muscaria, o których w zeszłym roku wspominano dość często w panicznych doniesieniach medialnych, mówiących o rosnącej popularności ich ikonicznych, stosowanych w praktykach szamańskich owocników wśród polskiej młodzieży), sprawiają, że publiczność łatwo odnajduje się w świecie bajkowej magii.

Właściwą część spektaklu inicjuje Mateusz Bernacik w roli prowadzącego sceniczne show, który próbuje oszukać widzów, że część artystyczna zakończyła się na występie Muchomorków, czas więc zacząć „poważną” dyskusję. Toczy on grę z publicznością, która jeszcze kilkukrotnie pozbawiana będzie pewności, jak zaklasyfikować gatunkowo spektakl, w którym uczestniczy. Prowadzący zaprasza widzów na naukowe spotkanie specjalistek i specjalistów zajmujących się tematem uzależnień i badających zastosowanie psychodelików w terapii. Andrzej Plata i Ewelina Gronowska grają naukowców przywołujących dowody na skuteczność takiego leczenia. Zapewniają, że naturalne psychodeliki są mniej szkodliwe niż alkohol i deklarują, że są zwolennikami ich legalizacji. Cytując Huxleya, dowodzą, że substancje te korzystnie wpływają na kreatywność i mogą przynosić rodzaj twórczego ukojenia. Z kolei kobieta nazywana EzoGrażyna (Anna Antoniewicz) proponuje dla tego podejścia alternatywę zgodną z filozofią buddyjską: zapewnia, że jedyną właściwą formą wytchnienia jest dla człowieka kontrola oddechu i medytacja. Bohaterka grana przez występującą w schludnej spódnicy i z ciasno upiętym kokiem Dagnę Dywicką zaprasza wszystkich zwolenników psychodelików do Kościoła. Obiecuje, że właśnie tam czeka ich zdrowe doświadczenie metafizyczne, niejako mimochodem nazywając poglądy zwolenników terapii psychodelikami „lewacką propagandą”.