Antropologie wiedz niepokornych: XVIII-XXI wiek

W zależności od epoki, miejsca i dyscypliny naukowej techniki intelektualno-badawcze podlegały licznym przekształceniom. Antropologia wiedzy jako młoda i prężnie rozwijająca się dyscyplina pyta o kulturowe historie poszczególnych nauk i obszarów badawczych (jak chociażby antropologii, literaturoznawstwa, pedagogiki, psychiatrii), a także analizuje emocjonalne, afektywne, społeczne, polityczne i ekonomiczne konteksty nauki. Perspektywę antropologii wiedzy rozumiemy jako szerokie pole refleksji zarówno nad historycznymi praktykami i strategiami pracy naukowej, przeszłymi i współczesnymi modelami naukowości, a zwłaszcza medialnymi, uwarunkowaniami nauki. Nie sposób jednak myśleć o wiedzy bez uwzględnienia instytucjonalnego oraz pozainstytucjonalnego charakteru jej produkcji.

W proponowanym numerze, koncentrując się na oddolnych praktykach badawczych i dydaktycznych, chcemy podkreślić płynność granic między odmiennymi dyscyplinami wiedzy, które wynikają nie z esencjonalnego charakteru poszczególnych nauk, ile stanowią wynik określonych ideologii, ściśle związanych z umiejętnym posługiwaniem się medium pisma i obrazu, oraz wypływających z nich technik badawczych w długiej historii zachodniej nauki. W proponowanym numerze chcemy położyć nacisk na fakt, że podmioty działające w instytucjach badawczo-naukowych często zmuszone są wypracowywać niepokorne wobec nich strategie produkcji oraz transmisji wiedzy. Mogą one objawiać się w formie mniej lub bardziej sformalizowanych praktyk obchodzenia oficjalnych rozporządzeń (np. związanych z narzucanymi odgórnie regułami ewaluacji nauki bądź podziałami dyscyplinarnymi).

Chcemy zapytać, w jaki sposób podmioty te mogły tworzyć oraz wciąż tworzą mniej lub bardziej zdecentralizowane niepokorne wspólnoty pozostające w łonie instytucji odpowiedzialnych za przechowywanie i przekazywanie wiedzy. Wykorzystane przez nas w tytule CFP pojęcie „wiedzy niepokornej” traktujemy jako centralne dla proponowanej tutaj refleksji nad obecnością i znaczeniem naszych codziennych, oddolnych praktyk piśmiennych. Pragniemy przyjrzeć się nie tylko praktykom pisania naukowego — w tym przede wszystkim temu, co wypływa z naszego własnego doświadczenia, a więc praktykom uprawianym w ramach nauk humanistycznych, lecz także emancypacyjnemu wymiarowi tego, co kształtuje nasze praktyki i strategie badawcze, a więc polityczności tekstów humanistycznych.

W tym celu proponujemy odwołać się zarówno do aktualnego kontekstu — do uniwersytetu charakteryzującego się przyspieszoną transformacją i globalizacją, jak i do przeszłości, a więc historii długiego trwania praktyk kształtowania i transmisji wiedzy w historii instytucji odpowiedzialnych za jej rozwój, jak i przestrzeni pozainstytucjonalnych, w których mogły kształtować się wiedze niepokorne. W numerze szczególnie zależy nam na połączeniu perspektywy kulturowej historii wiedzy, ciągle słabo obecnej na polskim gruncie, z antropologią i teorią piśmienności. Zachęcamy do przyjrzenia się dynamice powstawania i funkcjonowania nauki tak w mikro-, jak i w makroskali. Tym, co nas interesuje są zatem studia przypadków oraz widziane z lotu ptaka opowieści o różnorodnych, współczesnych i przeszłych praktykach utrwalania, archiwizowania, dokumentowania, tworzenia i legitymizowania pola badań w zapisie — w wewnętrznie zróżnicowanych praktykach piśmiennych: rękopiśmiennych, drukowanych i cyfrowych.

Jak sądzimy, przemyślenie emancypacyjnych możliwości kryjących się w codziennych czytelniczo-piśmiennych praktykach humanistów i humanistek rzucić może nowe światło na społeczną rolę nauk miękkich i wydobyć humanistykę spod jarzma modeli parametryzacji przychodzących z nauk ścisłych i społecznych. Przypomnienie o źródłach wiedzy niepokornej w określonych praktykach czytania i pisania zdaje nam się realną szansą na odróżnienie migotliwej i trudno uchwytnej tożsamości humanistycznej od tej pochodzącej z nauk twardych. Zależy nam na zwrócenie uwagi na „polityczne implikacje” naszej codziennej pracy w przeszłości i dziś oraz o przemyślenie tak historycznych, jak i aktualnych form postrzegania roli kultowej, społecznej i politycznej humanistyki.

Proponowana przez nas antropologiczna refleksja nad wiedzą niepokorną bliska jest myśleniu o nauce w świetle kategorii, takich jak: „praktyka”, „cyrkulacja”, „transmisja”, „działanie” czy „przechwytywanie”. Czekamy na teksty wpisujące się w zarysowany przez nas obszar problemowy związany z oddolnymi i instytucjonalnymi dynamikami kształtowania się wiedzy.