Rozkoszny geniusz

Nie gościł na pierwszych stronach gazet, zwykle stał w cieniu muzyków, z którymi współpracował. Trudno jednak wyobrazić sobie niektóre płyty – w tym klasyczne albumy Lou Reeda, Toma Waitsa i Marianne Faithfull – bez jego wkładu. Robert Quine był bowiem jednym z najciekawszych i zarazem najmniej znanych gitarzystów ostatniego półwiecza.

Przyjemności i inspiracje

Robert Wolfe Quine przyszedł na świat 30 grudnia 1942 roku w Akron w stanie Ohio. Pochodził z bogatej rodziny przedsiębiorców i intelektualistów – jego dziadek założył prężną firmę oponiarską Akron Equipment Company, a stryj Willard Van Orman Quine wykładał na Uniwersytecie Harvarda, będąc jednym z najbardziej wpływowych filozofów analitycznych. Warto odnotować także, że z tego samego rodu pochodzi Dan Auerbach, założyciel The Black Keys. Rodzice małego Roberta interesowali się muzyką: mieli sporą kolekcję płyt, regularnie chodzili na koncerty, a syna zapisali na lekcje fortepianu. „Było to dość nieprzyjemne doświadczenie. Czytanie nut to coś, czego nie znoszę, bo to czyni z muzyki matematykę” – wspominał Quine. Jako nastolatek zainteresował się rock’n’rollem i pod wpływem Ritchiego Valensa oraz Chucka Berry’ego sięgnął po gitarę. Po latach zwykł mawiać – pół żartem, pół serio – że wszystko, co robi, „to tylko wariacja na temat Chucka Berry’ego”.

Gry na gitarze uczył się sam, bo znalezienie nauczyciela biegłego w nowym młodzieżowym stylu okazało się niemożliwe. Nauka przebiegała zresztą w sposób nietypowy – Quine włączał swoje ulubione płyty i grał do muzyki wydobywającej się z głośników. Po okresie fascynacji rock’n’rollem przyszedł czas na bluesa i jazz, a starych herosów zastąpili nowi: Jimmy Reed, John Lee Hooker, Miles Davis i John Coltrane.

Na początku lat 60. Quine został basistą The Counterpoints, później grał na gitarze w grupie Bruce’s Farm, z którą wykonywał głównie przeróbki utworów The Byrds. Gdy jednak przyszło mu decydować o kierunku studiów, wybrał nie muzykę, lecz prawo na Washington University w St. Louis, które ukończył w 1968 roku. Nigdy nie praktykował wyuczonego zawodu; oblawszy kilkukrotnie egzamin adwokacki, przez kilka lat pisał tylko podręczniki prawa podatkowego. „Nie ma nic bardziej nudnego” – przyznawał.

Pod koniec lat 60. Quine zetknął się z twórczością The Velvet Underground – awangardowej grupy z Nowego Jorku, która w epoce dzieci kwiatów i pacyfizmu śpiewała o heroinie, sadomasochistach i prostytutkach. Choć mieszkał wtedy w hipisowskiej stolicy świata uwiecznionej w słynnej piosence Scotta McKenziego – San Francisco – Quine gardził tym środowiskiem. Podobny stosunek miał do psychodelicznego rocka w rodzaju The Grateful Dead i Jefferson Airplane. Kiedy więc The Velvet Underground przyjechali do miasta w ramach trasy koncertowej, Quine pojawiał się z magnetofonem i za zgodą muzyków rejestrował występy zespołu. Zapisy koncertów w klubach The Matrix i The Family Dog ukazały się po wielu latach w zestawie zatytułowanym „Bootleg Series Volume 1: The Quine Tapes” (2001). W książeczce dołączonej do płyty autor nagrań pisał: „Czerpałem z tych występów wiele przyjemności i inspiracji. Były one ważnym czynnikiem, który ukształtował mnie jako gitarzystę”.

Straszne doświadczenie

W sierpniu 1971 roku Quine zamieszkał w Nowym Jorku. Zapisał się do Berklee College of Music, ale ostatecznie nie podjął nauki na tej renomowanej uczelni. Po trzech latach nużącej pracy rzucił pisanie książek o tematyce prawnej i skupił się na karierze artystycznej. Miał wtedy trzydzieści dwa lata. „Rodzice i społeczeństwo wyprali mi mózg, że bycie muzykiem jest nie do przyjęcia, ale w końcu zdecydowałem, że przynajmniej spróbuję” – wyjaśniał. Przeglądał ogłoszenia prasowe, zgłaszał się na przesłuchania, ale nikt nie traktował poważnie trzydziestokilkuletniego, łysiejącego wielbiciela rock’n’rolla w sportowej marynarce. Podobno znajomi Quine’a zaaranżowali jego spotkanie z Artem Garfunkelem, który uderzył gitarzystę, gdy ten stwierdził, że muzyki Simon & Garfunkel słuchają ludzie zbyt głupi, by zrozumieć Boba Dylana. Po kolejnym nieudanym przesłuchaniu bezrobotny Quine znalazł pracę w księgarni Cinemabilia. Traf chciał, że poznał tam Richarda Hella.

Hell był charyzmatycznym basistą i wokalistą, który po opuszczeniu zespołów Television i The Heartbreakers rozglądał się za nowym składem. Kiedy usłyszał taśmy kapeli, w której Quine grał w latach 60., był pod wielkim wrażeniem jego talentu i z miejsca zaproponował mu rolę gitarzysty prowadzącego. Niebagatelne umiejętności kolegi Hell przełożył ponad wiek i wizerunek Quine’a, który bardziej niż punka przypominał agenta ubezpieczeniowego. „Przez wiele lat w rockowym światku traktowano mnie jak trędowatego, bo nie chciałem zmieniać wyglądu” – rekapitulował gitarzysta. „Ale w takim stopniu, w jakim w ogóle mnie tolerował, Hell wierzył we mnie bardziej, niż ja sam w tym czasie w siebie wierzyłem”[1]. Skład dopełnili gitarzysta Ivan Julian oraz perkusista Marc Bell (który już wkrótce zdobędzie sławę pod pseudonimem Marky Ramone, bębniarz Ramones). W taki sposób zawiązał się kwartet Richard Hell and The Voidoids.

Quine szybko wsiąknął w nowojorskie towarzystwo punkowe, skupione wokół legendarnego klubu CBGB, gdzie grał razem z The Voidoids i oglądał koncerty innych grup (szczególnie upodobał sobie duet Suicide). Po wydaniu debiutanckiego albumu „Blank Generation” (1977) Richard Hell and The Voidoids wybrali się w trasę koncertową po Wielkiej Brytanii, gdzie grali jako support The Clash. Tournée okazało się kompletną porażką – agresywna publika pluła w stronę sceny i rzucała w nią czym popadnie, muzycy brali udział w awanturach i bójkach, jakie wybuchały na widowni. „A im się to podobało. Jeszcze jak im się to podobało. To było straszne doświadczenie”[2] – relacjonował Quine. Po powrocie do USA zespół grał jeszcze przez pewien czas, a potem uległ rozwiązaniu. Gdy kilka lat później Richard Hell & The Voidoids powrócili z płytą „Destiny Street” (1982), przeszła ona niezauważona i grupa znów się rozpadła. Quine musiał szukać nowego pracodawcy.

„Zbyt, kurwa, dobry”

Pomimo braku stałego zatrudnienia, Quine był bardzo aktywny: zrealizował album „Escape” (1981) z gitarzystą Jodym Harrisem, zagrał na płytach Lydii Lunch i Material, został również producentem DNA i Teenage Jesus and The Jerks – nowojorskich zespołów z kręgu no wave. Przez krótki okres występował w kolektywie Deadline (między innymi u boku Billa Laswella i Freda Mahera), ale projekt upadł z powodów różnic na tle biznesowym. W tym samym czasie Quine zaprzyjaźnił się z Brianem Eno – w 1980 roku nagrali razem materiał, który do dziś nie ujrzał światła dziennego. Przyjaciele nie szczędzili sobie komplementów. „To, czego [Eno] nauczył mnie o dźwięku, echu i metodach nagrywania, było niesamowite” – zachwycał się gitarzysta. „Quine był kluczową postacią w rozwoju ambientu. To on zachęcał mnie do nieznanej nowej muzyki, która przekształciła się w »On Land«. Nie sądzę, żebym ukończył i wydał tę płytę, gdyby nie on” – odpłacał się Eno.

Przełom nastąpił, gdy Lou Reed przypomniał sobie o łysiejącym muzyku, którego widział kiedyś w CBGB na koncercie The Voidoids.

Kiedy zszedłem ze sceny, Lou chwycił mnie za ramię i powiedział: „Jesteś, kurwa, zajebistym gitarzystą”. Nie pamiętał mnie z dawnych czasów, kiedy bujałem się z nim pod koniec jego grania w Velvetach

– mówił Quine[3]. Na początku lat 80. Reed zaoferował mu udział w sesjach nagraniowych do albumu „The Blue Mask” (1982). Doane Perry, perkusista zespołu Reeda, wspominał, że gitarzysta „[b]ył bardzo małomówny, uprzejmy dla innych, bardzo cichy i wycofany. Czasami wygłaszał jakąś uwagę, która bardzo często była dość tajemnicza”[4]. Na płaszczyźnie artystycznej Reed i Quine początkowo dogadywali się znakomicie, niemal bez słów. Gitarzysta motywował wymagającego lidera do wysiłku, inspirował go do większej kreatywności i namówił do sięgnięcia po porzuconą przed laty gitarę.

Z biegiem czasu stosunki pomiędzy Reedem a Quinem stawały się coraz bardziej napięte. Kiedy ten pierwszy wyciszył większość partii gitarowych tego drugiego z płyty „Legendary Hearts” (1983), Quine był tak wściekły, że roztrzaskał młotkiem roboczą taśmę z nagraniem. Mimo to zgodził się pojechać w trasę koncertową (głównie dla pieniędzy). Ostatecznie czara goryczy przelała się, gdy Quine opracował nośny riff do piosenki „I Love You Suzanne”, ale Reed nie uwzględnił go jako współautora, tym samym pozbawiając gitarzystę tantiem. Po kolejnym tournée ich drogi rozeszły się na dobre. Po latach Quine opowiadał, że z blisko czterech lat współpracy z Reedem tylko pierwsze półtora tygodnia było do zniesienia, a o byłym współpracowniku mówił wprost: „Jest dupkiem”[5]. Sean Fullan, inżynier dźwięku i współproducent „The Blue Mask”, podsumował ich relację następująco: „Patrząc wstecz, wydaje mi się, że być może Quine był po prostu zbyt, kurwa, dobry”[6].