Moje życie, moja rola

Olsztyński „Czas porzucenia” nie jest pierwszym spotkaniem Weroniki Szczawińskiej i Piotra Wawra Juniora z prozą Eleny Ferrante – cztery lata temu w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu zrealizowali „Genialną przyjaciółkę” na podstawie najsłynniejszego dzieła tajemniczej włoskiej pisarki. Tamten spektakl, w dizajnerskiej scenografii Karola Radziszewskiego, który opierał się na wnikliwej lekturze wszystkich części tetralogii neapolitańskiej, opowiadał nie tylko o relacji głównych postaci (Eleny i Lili), lecz także o rolach społecznych, jakie przyjmują bohaterowie tej prozy. Istotny we wszystkich powieściach Ferrante temat odgrywania narzuconych scenariuszy, które realizują zarówno nasze własne, jak i cudze aspiracje, świetnie nadaje się do teatru. Szczawińska dowodzi tego ponownie.

„Czas porzucenia” nie jest także pierwszym spotkaniem Szczawińskiej z Mileną Gauer, aktorką Teatru Jaracza w Olsztynie. Głośny debiut reżyserki z 2008 roku, w którym Gauer grała tytułową rolę – „Jackie. Śmierć i księżniczka” na podstawie Elfriede Jelinek – to ważny punkt w historii polskiego teatru współczesnego. Joanna Krakowska w książce „Demokracja. Przedstawienia” określiła to widowisko mianem „klasycznej genderowej analizy” (s. 328), w której postać Jackie Kennedy pozwalała ukazać sposoby konstruowania kobiecości. Pod idealnie skrojonym kostiumem Chanel, za piękną pozą pani prezydentowej/żony idealnej, kryło się ciało będące przestrzenią bólu, wyczerpania, zmęczenia, ale i pożądania. Szczawińska i Gauer metodycznie pokazywały, jak działają wyobrażenia na temat roli przypisanej ciału kobiety w przestrzeni publicznej. Do tematu wróciły w roku 2015, przy okazji zorganizowanego przez Instytut Teatralny czytania mało znanego dramatu Aleksandra hrabiego Fredry pod tytułem „Ciotunia”. Komedyjka o żenującej starej pannie, która myśli, że jest pożądana przez wielu mężczyzn, stała się pretekstem do opowiedzenia o wykluczaniu kobiet, które przekroczyły magiczną, choć trudną do określenia granicę dzielącą „młodość” i „starość”. Gauer, wraz z obecną też na scenie Szczawińską, pokazywały, w jaki sposób w teatrze prezentowana jest kobiecość i jak kryterium wieku wpływa na pozycję zawodową aktorki oraz zasób dostępnych jej ról.

Granica pomiędzy tym, co prywatne, a tym, co społeczne, stanowi też temat najnowszego projektu zrealizowanego przez obie artystki: opartego na prozie Ferrante monologu Olgi, inteligentnej kobiety z klasy średniej (marzyła, by zostać pisarką, ale porwało ją życie domowe), przykładnej żony i matki. Życie bohaterki kręciło się wokół męża, córki (w powieści też syna) i psa imieniem Otton. „Czas porzucenia” zaczyna się od wspomnienia opisującego pewien kwietniowy dzień, w którym mąż oznajmia Oldze, że odchodzi, zostawiając ją dla innej, młodszej kobiety.

Spektakl Gauer, Szczawińskiej i Wawra prezentuje główne zdarzenia zgodnie ze strukturą fabularną powieści (skrócone są tylko niektóre wątki; bohaterka nie ma syna; pominięta zostaje historia kochanki jej męża). W pierwszej scenie aktorka – wyprostowana, ubrana w suknię z dekoltem – siada na krześle i opowiada o porzuceniu doświadczonym przez jej postać. Gauer robi to w sposób bardzo teatralny: jej głos jest melodyjny, intonacja poszczególnych zdań wznosi się i opada. Historia płynie, a opowiadająca ją kobieta pozostaje w pełni opanowana. Uśmiecha się, życzliwie relacjonując kolejne, dość typowe dla takiej sytuacji, zdarzenia. Mówi o próbie ponownego zdobycia męża, o celowym zakładaniu znaczących sukienek (które jej kupił) i biżuterii (kolczyki po jego matce). Wspomina wspólną kolację i narastające w jej trakcie, coraz bardziej upokarzające pytania („Czy kochasz inną? Czy już nas nie kochasz?”). Relacjonuje kolejne sceny, które odgrywa, by odzyskać męża: o próbach szantażu, manipulacji, o wybuchach złości i o żalu, który prowadził do ataków histerii. Gauer jest niczym operowa diva – perfekcyjnie panuje nad głosem, ciałem i gestem. W zdystansowany, a jednocześnie dojmujący sposób odgrywa osobisty spektakl, kreując wizję „porzuconej kobiety”, który widzieliśmy już tyle razy w filmach, serialach, spektaklach. Na scenie aktorce towarzyszy Julia Gadzina. Jej gra na skrzypcach momentami podkreśla melodramatyzm monologu Gauer, innym razem tworzy wrażenie kontrastującego z nim napięcia. Gadzina wchodzi niekiedy w rolę córki bohaterki: dziewczynki, której nie podoba się to, że matka jest smutna i wściekła, i która woli nową – młodą, elegancką i ładnie pachnącą – partnerkę ojca. Olgę zdradził mąż, a jej dziecko jest wobec niej nielojalne – znikąd nadziei.