Good trip, bad trip

Druga książka poetycka Patryka Kosendy, „Największy na świecie drewniany coaster”, kontynuuje i rozwija projekt znany nam już z debiutu autora (zatytułowanego, przypomnijmy, „Robodramy w zieleniakach”). Pierwszy zbiór stał pod znakiem – jak określał to sam Kosenda – „pierdolnika”: przesady, nadmiaru, dziwności, psychodelii i brudu. Całość rozgrywała się zaś w językowych łamańcach, których nie powstydziłyby się awangardowe ruchy z początku ubiegłego stulecia.

Wydawać by się mogło, że hermetyczna dykcja – słynna już niezrozumiałość liryki współczesnej – i idące z nią pod rękę zaangażowanie, czyli zainteresowanie szeroko rozumianą polityką, nie stanowią na tle młodej poezji polskiej zjawiska niespotykanego czy zaskakującego; pomyślmy tu chociażby o jednym z najwyraźniejszych poetyckich patronatów, czyli oczywiście liryce Tomasza Pułki, ale także o wydanych niedawno przez WBPiCAK kampowych „Iskaniu felgi” Kamila Galusa i „Polskim wrapie” Marty Stachniałek, a nawet – w trybie mniej zaangażowanym – o eksperymentach Żanety Gorzkiej i „łokciach jelenia”.

A jednak twórczość Kosendy wydaje się na ich tle inna. „Największy na świecie drewniany coaster” okazuje się – co być może jeszcze ważniejsze – inny także od debiutanckich „Robodram w zieleniakach”. Konsekwencja w podążaniu własną drogą, która nie jest jednak tożsama z brakiem poetyckiego rozwoju, stanowi zaś pierwszą z niewątpliwych zalet omawianej książki.

Na czym owe inności – inność „zewnętrzna” i inność „wewnętrzna” – polegają?

Poezja Kosendy to przede wszystkim ogromna, niespożyta, dzika energia i inwencja językowa, która nie boi się najdziwniejszych, najbardziej szalonych, a nawet totalnie kiczowatych form (jak chociażby – puśćmy do filologów i filolożek oko znad „szczapek wrzodów” i „Kotów Pogrzebu” – metafor dopełniaczowych). Ten absolutny brak lęku w wyrazie nie przesądza zresztą o buńczuczności całego projektu. Wręcz przeciwnie: choć hamulce puszczają w sferze wyrazu, mówi się tu wiele o zahamowaniach i niepewności. Autorowi daleko przy tym do upajania się dekadenckim tańcem nad przepaścią, w którą zaraz runie rzeczywistość późnego kapitalizmu. To raczej poezja permanentnej katastrofy, w której szalona jazda rozpadającym się coasterem nie stanowi końcowej przygrywki. Ona jest owym końcem, finalnym stadium, w którym trzeba jakoś, mimo wszystko, funkcjonować.

W tym sensie w omawianym projekcie najbardziej ujmuje być może brak strachu przed wyrażaniem strachu – i choć raczej trudno nazwać tę twórczość terapeutyczną, wykonuje ona pracę, której rytm dobrze zna coraz liczniejsza grupa bywalców i bywalczyń poradni zdrowia psychicznego: pracę przeżywania i akceptowania emocji. Emocji zaś przypominających szaleńczą jazdę kolejką jest tu cała paleta. Pojawiają się radość, ból, tęsknota, paniczny lęk, momenty odwagi i zwątpienia, pragnienie końca i tęsknota za początkiem. A jeśli uczucia te budzą wstyd – w końcu chłopaki nie płaczą – opisywany jest i wstyd.

Największą wartość w zakresie „zaangażowania” tomu upatrywać można więc nie tyle w dość jasnych nawiązaniach do tego, co robi światu kapitalizm, ale właśnie w tym, jak poprzez swe nieulękłe formy poezja ta pokazuje, co można zrobić dla siebie, w skali mikro; jaką pracę – jeśli już o pracy mowa – wykonać warto (przygarnąć emocje; podpalić coaster, czyli gigantyczną i ekstremalnie chwiejną konstrukcję hiperkapitalistycznej rzeczywistości).

Sięgnijmy do komunału: prawdziwą autentyczność osiąga się w zalewie sztuczności; to, co szczere, nie boi się gry. Choć jednak u Kosendy pełno jest – powiedzmy górnolotnie – artyficjalności, trudno nazwać jego pisarstwo „klasycznie” kampowym. Celem nie jest wesołość, choć jest jej dużo; nie chodzi tylko o śmiech, choć czasem można się pośmiać; nie próbuje się tu także demaskować języka czy rzeczywistości, bo dawno zostały one zdemaskowane i nikt nie ma już wątpliwości, że prawdziwe słowa religijnej „Barki” powinny brzmieć „Moim skarbem są lejce gotowe / do pracy tobą / i czyste pejcze” („Rzygające głowy”).

Powtórzmy, jest tu także miejsce na powagę, na lęk, którego się nie zagaduje, lecz o którym mówi się wprost. Jedne z najjaśniejszych punktów całego tomu stanowią bowiem utwory, w których rejestry niskie – wulgaryzmy, częstochowskie rymy, dosadna cielesność – składają się na coś, czemu trudno odmówić absolutnej, ożywczej prostolinijności. Tym samym poezja Kosendy, choć znakomicie posługuje się ironią, wypisuje się spod jej wszechwładzy; pięknie widać to w dwóch tekstach o Pokémonach, w których wstyd uczuć zostaje przepracowany, ale jednocześnie nie uderza się w struny ckliwe czy łzawe. Spójrzmy na wiersz „Podglądacz przyszedł”:

Nie wyobrażaj sobie tego:

przygłupi, martwy coach twierdzi,
że piłki nie ma, a bramek jest tysiąc,
za każdą z nich zakapturzona pacynka
dzierga całuny na twoje haluny.

Zgorzkniały syn hejnalisty zbiera na nas wykwity.
Cukrowymi kikutami dzierga całusy na nasze szyje.
Palpitacje, kremacje, i inne grube akcje.

Nie wyobrażałem sobie tego:

była jedyną bliską osobą, której nigdy nie poprosiłem
o spierdalanie. A łzy mi lecą

jak pokéballe, jak pokéballe, jak pojebane.

Oraz na wspaniałe, erotyczne neurozy kawałka „Precyzyjnie to ty możesz sobie świat rozjebać”:

Nasze ciała pachniały językami, gdy Komornik Pikachu zbierał Pokémony i siano.
Nasze języki pachniały ciałami, gdy kulawa noga psa zbiła okno bezpańską piłką.

Nasze ciała pachną językami, gdy śpimy jak dziadkowie z Charliego i fabryki czekolady.
Nasze języki pachną ciałami i nie pragną niczego czystego.

Nagroda pocieszenia nie pociesza. Pewnie, kurwa, że zła się ulęknę.