Człowiek orkiestra

Depeche Mode, Ultravox, The Human League, OMD, Gary Numan, Japan, Duran Duran, Visage, The Orb, 808 State, LFO, 4hero, Orbital, Afrika Bambaataa, Kurtis Mantronik, De La Soul, Juan Atkins, Kevin Saunderson, Derrick May, Carl Craig, Autechre, Boards of Canada, Four Tet, Dizzee Rascal, a także Michael Jackson, Quincy Jones, Eric Clapton, i nawet Jennifer Lopez i Mariah Carey. To nie line-up wielkiego międzynarodowego festiwalu z kilkunastoma scenami podzielonymi na różnorodne gatunki muzyczne. To niepełna lista dłużników nadzwyczaj wpływowego japońskiego zespołu Yellow Magic Orchestra – trzeciego, obok Kraftwerk i Cabaret Voltaire, wierzchołka w trójkącie gigantów muzyki elektronicznej. Ryuichi Sakamoto – współzałożyciel YMO, niesłychanie płodny artysta solowy, utytułowany autor muzyki filmowej, pianista, wokalista, producent i aktor – 17 stycznia obchodził 70. urodziny.

Wszechobecny chaos

Na początku swojej artystycznej drogi Sakamoto chciał być naukowcem badającym muzykę ludową. W tym celu na początku lat 70. podjął studia z etnomuzykologii w Narodowej Akademii Sztuk Pięknych i Muzyki w rodzinnym Tokio. Fascynował się nie tylko japońskim, indyjskim i afrykańskim folklorem, ale również europejską muzyką klasyczną. Jego bohaterami byli nowatorscy francuscy kompozytorzy i pianiści: modernista Erik Satie oraz impresjonista Claude Debussy. „Muzyka azjatycka mocno podziałała na Debussy’ego, a Debussy mocno podziałał na mnie. Tak więc muzyka wędruje po świecie i zatacza pełne koło” – wyjaśniał Sakamoto. Interesował się również muzyką elektroniczną, a dzięki zajęciom na uczelni miał dostęp do technologicznych nowinek w postaci syntezatorów Buchla, Moog i ARP. W przyszłości połączenie world music, klasyki i elektroniki stanie się znakiem firmowym jego eklektycznej twórczości.

Po zdobyciu dyplomu z kompozycji Sakamoto rozpoczął pracę jako muzyk sesyjny. W połowie lat 70. zadebiutował eksperymentalnym albumem „Disappointment-Hateruma” (1976), nagranym z awangardowym freejazzowym perkusistą Toshiyukim Tsuchitorim. Niedługo później nawiązał kontakt z basistą Haruomim Hosono i perkusistą Yukihiro Takahashim – dwoma weteranami japońskiej sceny muzycznej, którzy po rozpadzie swoich zespołów (odpowiednio Happy End i Sadistic Mika Band) rozglądali się za nowymi składami. W trójkę zarejestrowali płytę „Paraiso” (1978), która ukazała się pod szyldem Harry Hosonoand the Yellow Magic Band. Współpraca układała się świetnie, toteż artyści postanowili wprowadzić w życie pomysł lidera – utworzenie tanecznej formacji łączącej orientalne inspiracje z muzyką świata zachodniego i nastawionej na globalny sukces komercyjny. Tak narodziła się Yellow Magic Orchestra.

Sakamoto wspominał po latach w książce „Kraftwerk. Publikation” Davida Buckleya: „Byliśmy znudzeni padającymi zewsząd oskarżeniami, że Japończycy wszystko kopiują, od samochodów po telewizory. Uznaliśmy, że najwyższa pora stworzyć coś oryginalnego, czysto japońskiego – w owym czasie właściwie wszystko było naśladownictwem muzycznych dokonań Zachodu. […] Mieliśmy własne tradycje, ale jednocześnie silne wpływy zachodnie w muzyce, sztuce kulinarnej, architekturze – dosłownie we wszystkim. Można więc powiedzieć, że japońska kultura stała się chaotyczna. I to właśnie chcieliśmy ukazać w naszej muzyce: wszechobecny chaos. Zamiast więc redukować i destylować swój styl (jak czynił to Kraftwerk na swych technopopowych albumach), postępowaliśmy dokładnie odwrotnie. Włączaliśmy przeróżne elementy: techno, odrobinę jazzu i klasyki. Wpływy azjatyckie, zachodnie, amerykańskie… nawet hawajskie!”[1].

Okcydent i orient

Sesje nagraniowe do pierwszej płyty YMO rozpoczęły się latem 1978 roku w Tokio. Jedynymi akustycznymi instrumentami w studiu były bębny, marimba i fortepian Steinway. Na resztę instrumentarium złożył się sprzęt elektroniczny: dwa zestawy elektronicznej perkusji, elektryczne pianino, vocoder oraz liczne syntezatory analogowe, mono- i polifoniczne. Bodaj najbardziej niezwykłym narzędziem był MC-8 MicroComposer firmy Roland – ultranowoczesny sekwencer sterowany mikroprocesorem. Z powodu zaporowej ceny sprzedano tylko 200 egzemplarzy na całym świecie, a Hosono, Sakamoto i Takahashi jako pierwsi wykorzystali MC-8 na płycie (aparaturę zaprogramował Hideki Matsutake, wieloletni współpracownik grupy i jej nieoficjalny, czwarty członek). W kolejnych latach urządzenia używali między innymi Hans Zimmer oraz członkowie formacji Tangerine Dream, Landscape, Human League, Toto i Kraftwerk.

Rewolucyjne dokonania Niemców z Kraftwerk zarejestrowane na płytach „Autobahn”, „Radio-Activity” i „Trans-Europe Express” stanowiły potężną inspirację dla YMO, podobnie jak elektroniczne preparacje Isao Tomity, amerykański funk George’a Clintona, progresywne disco Giorgio Morodera, efekty dźwiękowe z gier wideo oraz tradycyjna muzyka japońska – zarówno w oryginalnym wydaniu, jak i przefiltrowana przez zachodnią optykę. Hosono, Sakamoto i Takahashi byli zainteresowani orientalizacją i egzotyzacją muzyki pop, czemu dali wyraz w przeróbce „Firecracker” Martina Denny’ego. Był to utwór z gatunku exotica, swoisty pastisz orientalnego folku podpisany przez okcydentalnego kompozytora. YMO wzbogacili „Firecracker” azjatyckimi melodiami i syntetycznymi rytmami, w efekcie otrzymując swego rodzaju metatekstualną parodię białej koncepcji orientu, widzianej z perspektywy rdzennych Japończyków.

Pierwotnie zakładano, że Yellow Magic Orchestra będzie jednorazowym projektem. A jednak gigantyczny rozgłos sprawił, że zespół istniał dłużej: ukazało się w sumie osiem albumów studyjnych (ostatni to „Technodon” z 1993 roku). Co najmniej połowa z nich – „Yellow Magic Orchestra” (1978), „Solid State Survivor” (1979), „BGM” (1981) i „Technodelic” (1981) – to żelazny kanon muzyki elektronicznej. Członkowie tria stali się gwiazdami światowego formatu, a mania na ich punkcie przypominała zamieszanie wokół Beatlesów dwadzieścia lat wcześniej: tłumy piszczących dziewcząt goniły ich po ulicach i usiłowały zedrzeć z nich ubrania, a natrętni paparazzi czyhali na nich niemal na każdym kroku. W 1983 roku zmęczeni sławą artyści ogłosili sankai – zawiesili aktywność YMO na dekadę i skupili się na działaniach solowych. Później reaktywowali się jeszcze parokrotnie jako Not YMO, Human Audio Sponge i HASYMO.

Dwieście płyt

Ryuichi Sakamoto rozpoczął samodzielną karierę równolegle z pracą w ramach swego macierzystego zespołu. Albumy „Thousand Knives” (1978), „B-2 Unit” (1980), „Left-Handed Dream” (1981) i „Esperanto” (1985) uchodzą za równie wpływowe, co twórczość Yellow Magic Orchestra. W ciągu półwiecza brał udział w nagrywaniu blisko 200 płyt, na których współpracował z takimi artystami, jak Alva Noto, Laurie Anderson, Aztec Camera, Adrian Belew, DJ Spooky, Thomas Dolby, Christian Fennesz, Japan, Jill Jones, Bill Laswell, Youssou N’Dour, Massive Attack, Iggy Pop, Public Image Ltd, Kazumi Watanabe i Brian Wilson. Ciekawostkę stanowi krążek „Miłości wszystko wybaczy” (1982), nagrany w duecie z japońską śpiewaczką Tokiko Kato. Trafiły nań standardy europejskiej muzyki rozrywkowej z dwudziestolecia międzywojennego, w tym błędnie zapisany utwór tytułowy autorstwa Henryka Warsa i Juliana Tuwima.

W 1983 roku Sakamoto wystąpił u boku Davida Bowiego w filmie „Wesołych świąt, pułkowniku Lawrence” Nagisy Ōshimy, do którego napisał również muzykę, w tym zaśpiewany przez Davida Sylviana przebój „Forbidden Colours”. Sakamoto był zażenowany swoją kreacją aktorską („Nie mogłem uwierzyć, jak źle gram… byłem załamany”[2] – przyznał po latach), ale soundtrack zdobył nagrodę BAFTA i otworzył autorowi drogę do świata filmu. Od tamtego czasu zrealizował on ścieżkę dźwiękową do około 50 obrazów, w tym do „Zjawy” Alejandro Gonzáleza Iñárritu (2015) i dzieł Bernarda Bertolucciego: „Mały Budda” (1994), „Pod osłoną nieba” (1990) i „Ostatni cesarz” (1987). Za muzykę do tego ostatniego, napisaną z Davidem Byrne’em i Cong Su, został nagrodzony Oscarem i Złotym Globem. Sakamoto jest również autorem muzyki do programów telewizyjnych, seriali, gier, reklam, instalacji artystycznych, a także do ceremonii otwarcia Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie w 1992 roku.