Znamy się tylko z widzenia

Wyobraźmy sobie ciąg następujących po sobie sytuacji, w których dwójka nieznajomych chciałaby poznać się lepiej, ale są zbyt nieśmiali, by sprowokować drugą stronę do pogłębionej wymiany spostrzeżeń, obserwacji czy emocji. Najprawdopodobniej widują się co jakiś czas, zapewne w tym samym miejscu. Kojarzą się z widzenia, być może wcześniej zamienili kilka słów. Podobna symulacja stanowiła punkt wyjścia dla eksperymentu zaprojektowanego w 1997 roku przez amerykańskiego psychologa Arthura Arona. Polega on na dialogu prowadzonym w oparciu o 36 pytań, które z każdym etapem stają się coraz bardziej osobiste. W oparciu o ten sam schemat czterdzieści lat później powstał scenariusz spektaklu tanecznego „Q&A”. Może jego pomysłodawczyni, napotykając informację o wynikach wspomnianego eksperymentu, postanowiła stworzyć performatywne laboratorium, w którym spotkania między nieznajomymi będą miały szansę uzdrowienia społecznych relacji w coraz bardziej zatomizowanym świecie? Proces powstawania polskiej wersji „O&A” (pierwotnie zrealizowanego w 2017 roku w Tel-Awiwie, jednej ze światowych stolic tańca) zainicjowała tancerka i choreografka Natalia Dinges. Zaangażowała do współpracy kilka instytucji: głównym producentem jej spektaklu jest niezależna, założona przez absolwentki i absolwentów Wydziału Teatru Tańca AST w Bytomiu, grupa Living Space Theatre, projekt sfinansował Narodowy Instytut Muzyki i Tańca, a partnerami są Teatr Łaźnia Nowa, Dom Utopii, Lubelski Teatr Tańca, Centrum Kultury w Lublinie oraz Krakowskie Centrum Choreograficzne. Tak długa lista może sugerować, że powstała monumentalna produkcja teatralna, tymczasem skala „O&A” przypomina formalnie i tematycznie przedstawienie offowe – z nieliczną obsadą, oszczędną scenografią i skromnymi kostiumami. Tematycznie odwołuje się ono do tematu wspólnoty, którą stara się powołać. Szczególnie spektakularne środki nie są potrzebne – wystarczą aktorskie i taneczne umiejętności performerek i performerów. Tematy relacji, tworzenia sieci powiązań, (samo)pomocy oraz przyjaźni, miłości i przeciwstawnych im mechanizmów władzy i przemocy mają wymiar tożsamościowy, ale też polityczny – to od ich jakości zależy, w jaki sposób funkcjonować będą grupy tworzące środowisko antroposfery. Realizatorzy „Q&A” skupiają się na uniwersalnym aspekcie relacji i warunkujących je przeżyć. Skutecznie unikają pop-psychologicznego, lifestylowego sposobu komunikacji, tak częstego w popularnych czasopismach i portalach, które w tworzonych przez siebie treściach również korzystają z kwestionariusza Arona, by między wierszami obiecywać szczęście i spełnienie.

Choć ramę dramaturgiczną scenariusza tworzą, wydrukowane na ulotkach rozdawanych widzom, pytania sformułowane na potrzeby eksperymentu, celem spektaklu nie jest ujawnienie prywatności performerów. Natalia Dinges, Monika Witkowska, Mikołaj Karczewski, Paweł Kozłowski i Dominik Więcek wchodząc do sali teatralnej, stwarzają wrażenie świetnie zgranej grupy przyjaciół. W przestrzeni znajdzie się zaledwie kilka dodatkowych krzeseł i mikrofon. Ogólne, niezbyt rażące światło – pozwalające wszystkim dobrze się widzieć – nie dzieli sceny i widowni. Jedynie w kilku intymnych etiudach, kiedy szybkie tempo na chwilę opada, reflektor oświetlać będzie tylko jedną postać, skupiając na niej uwagę. Rola zadającego pytania nikomu nie jest przypisana na stałe – tancerze wymieniają się tym zadaniem. Formułowanie odpowiedzi wydaje się radosną zabawą albo ćwiczeniem refleksu. Odpowiadają natychmiast – czasem przez słowo lub opowieść, a czasem poprzez gest, grymas lub ruch. Obserwują, jakie efekty ich odpowiedź wyzwala w ciele, autorefleksyjnie przyglądając się swoim reakcjom fizycznym. Niektóre odpowiedzi wymagają czasu, potrzebują pełnych zdań, a nawet rozbudowanych układów choreograficznych. Inne – przeciwnie: wyczerpują się w kilkunastu sekundach milczenia, jak ta na pytanie o najbardziej żenującą sytuację, jakiej doświadczyli w życiu.

Tematem „Q&A” jest spotkanie, jednak najważniejszym zadaniem dla tancerzy – podobnie jak dla każdego z nas w wielu sytuacjach życia codziennego – jest autoprezentacja. Rachel Erdos, pomysłodawczyni, reżyserka i choreografka tego projektu, podpowiada wykonawcom, żeby szukali tego, co wspólne pomiędzy różnymi ludźmi, co ich łączy. Szukanie wzajemnych podobieństw powoli niweluje dystans między performerami a widzami. Co więcej, z czasem okazuje się, że nawet jeśli ta gra realnie nie zbliża nas do siebie, to wytwarza wrażenie bliskości i wzajemnej otwartości. Czasem performerki albo performerzy proszą przypadkowo wybrane osoby o zajęcie eksponowanego miejsca w przestrzeni gry, głośne wypowiedzenie podsuniętego na kartce pytania, odpowiedzenie, jaka cecha łączy je z osobą pytającą; albo zapraszają do wspólnego wirowania z jedną tancerką w tańcu. Zaskoczeni, wciągnięci w rytm zdarzeń widzowie nie opierają się tym zabiegom, choć wyraźnie słychać i widać, że ich ciała są napięte, niepewne, skrępowane. Angażowanie widowni można odbierać jako opresyjne, jednak sprzeciw czy odmowa udziału z pewnością zostałyby przez performerów uszanowane.

Ruch wypełnia prostokątną scenę, wyznaczoną przez horyzont oraz trzy rzędy krzeseł dla widowni. Taniec performerów i performerek wydaje się improwizowany i intuicyjny, jedynie w kilku momentach synchronizując działania. Wykonawcy często prowokują ruch innych osób, wchodzą ze sobą w kontakt, muskają się i przytulają. Czasem siedzą niedbale, przebiegają sprintem po przekątnej sceny lub grają w grę, polegającą na zajmowaniu najbliższego krzesła. Przyglądając się zespołowym działaniom Dinges, Witkowskiej, Karczewskiego, Kozłowskiego i Więcka, wydaje się, że praca z kwestionariuszem Arona doprowadziła do realnego zacieśnienia ich więzi. Wzajemne zgranie najmocniej rezonuje w scenie odnoszącej się do pytania o największe marzenie. Dinges, której działaniom towarzyszy motyw muzyczny z filmowej serii o Indianie Jonesie, staje się – przy współudziale swoich przyjaciół (a może tylko partnerek i partnerów scenicznych) – prawdziwą superbohaterką: skacze, lata, wiruje, zadaje ciosy i wysyła strumienie niewidzialnej energii, wywołując spontaniczny podziw widowni i prowokując jej aplauz.