Zero idealne

„Wróg doskonały” to koprodukcja międzynarodowa – odpowiadają za nią Hiszpania, Niemcy i Francja. Para głównych aktorów pochodzi z Polski (Tomasz Kot) i Republiki Południowej Afryki (Athena Strates, która na co dzień mieszka w Berlinie), a grają kolejno Polaka i Holenderkę. Reżyser Kike Maíllo jest Hiszpanem, a akcja filmu rozgrywa się w Paryżu. Mógłby to być przykład kina transnarodowego, zdającego sprawę z płynnych tożsamości i kulturowego bogactwa współczesnej Europy. Niestety, obraz ten może raczej posłużyć jako dowód, że z kina ponadnarodowego, niezakotwiczonego w żadnych lokalnych znaczeniach, jakikolwiek sens po prostu ulatuje.

W założeniu film miał być intrygującym thrillerem, w którym napięcie rośnie aż do samego finału. A tam na widzów miał czekać zaskakujący zwrot akcji, który okazał się jednak całkowitym niewypałem. Reżyser myślał o swoim dziele jak o grze. Maíllo zdaje się mylić tropy, wikła ścieżki interpretacyjne, a widz daje się wodzić za nos dla własnej satysfakcji. „Wróg doskonały” to bardzo spóźniony epigon kina nazywanego niekiedy „puzzle games” lub dosadniej – mózgotrzepami. Racją ich bytu jest stworzenie zagadki, która przechytrzy widzów i poda w wątpliwość wszystko, co zostało pokazane.

U Maíllo nie chodzi o nic więcej niż o zaskoczenie widzów nagłym twistem. Wszystkie elementy układanki okazują się budować twór tyleż misterny, co pusty. „Wróg doskonały” ma wszelkie cechy marnej podróbki, która nieudolnie kopiuje rozwiązania wykorzystane w poprzednich dziełach daleko ciekawiej. Dotyczy to szczególnie momentu newralgicznego – zakończenia, które powinno na nowo scalić rozpadający się na naszych oczach świat – dać mniej lub bardziej logiczne wytłumaczenie coraz mniej racjonalnej fabuły. Tymczasem to właśnie finał burzy ład opowiadanej historii, która broniłaby się, gdyby ją zakończyć w bardziej konwencjonalny i realistyczny sposób. Co więcej, gra ontologicznym statusem świata przedstawionego jest nieprzemyślana. Ostateczny zwrot akcji sprawia, że opowiadana historia otrzymuje swój alternatywny wariant. Problem w tym, że pod względem logiki fabuły broni się tylko jeden, a drugi ograbia bohaterów z dotychczasowych tożsamości, nie dając niczego w zamian.

Jeszcze większym problemem jest to, że konwencja labiryntowego thrillera została tu wykorzystana bez większego uzasadnienia. Inaczej było choćby w przypadku filmu, który przypomniałem sobie podczas seansu – „Tully” Jasona Reitmana. Pokazane w nim gry z tożsamościami bohaterów miały swoje uzasadnienie zarówno fabularne – zmęczona macierzyństwem bohaterka fantazjowała o powrocie do beztroski młodzieńczych lat – jak i semantyczne, wskazując na psychiczne konsekwencje bycia rodzicem. U Maíllo podobnego uzasadnienia gry z tożsamością zabrakło. Nie jest ani metaforą, ani fabularną racjonalizacją opowiadanej historii. Wręcz przeciwnie, wikła to, co proste, odbiera sens temu, co zrozumiałe i – co chyba najgorsze – anuluje cały emocjonalny potencjał opowieści.

A uzasadnienie takie mogło się pojawić, bo potencjał opowiedzenia o współczesnej rzeczywistości transnarodowej skrywał szansę na refleksję nad napięciami między płynną tożsamością europejską a stabilnie konserwatywną – narodową. Tym bardziej że akcja rozgrywa się w tak znaczącej przestrzeni dla współczesnej kultury tranzytu, jak lotnisko – klasyczne „niemiejsce”. Ale twórców ten aspekt życia bohaterów w ogóle nie interesuje – fakt, że postacie wychowały się w jednym miejscu, mieszkają w drugim, a spotykają w trzecim, zupełnie nie został przez twórców skomentowany. Intelektualne rozważania nad kondycją współczesnej Europy zostały wyparte przez kino trzewi – oparte na najbardziej podstawowych afektach, budujących relacje między bohaterami: napięciu, ekscytacji, obrzydliwości i podnieceniu.