Wywoływanie duchów

W europejskim i amerykańskim folklorze, a także w popkulturze, można spotkać figurę ducha, który w wyniku bardzo gwałtownego i tragicznego zakończenia swojego cielesnego żywota utknął w pętli i skazany jest na ciągłe powtarzanie ostatnich chwil swojego życia. Oglądając „Romea i Julię” w reżyserii Jana Klaty we wrocławskim Teatrze Muzycznym Capitol, można odnieść wrażenie, że to samo przydarzyło się słynnej parze kochanków z Werony. Miejscem akcji jest cmentarz, a wydarzenia znane z klasycznej tragedii rozgrywają się pomiędzy szarymi nagrobkami rozstawionymi na całej scenie. Spektakl otwiera, często pomijany przez teatralnych twórców, prolog dramatu Szekspira (wyśpiewany przez fantastyczną Emose Uhunmwangho w roli Ducha Werony), który nie tylko streszcza fabułę tej sztuki wraz z jej tragicznym zakończeniem, ale także przełamuje czwartą ścianę, sprawnie osadzając odbiorców w obranej konwencji i biorąc całość scenicznej prezentacji w nawias teatralnej umowności. Można zatem odnieść wrażenie, że historia dwojga nieszczęśliwych kochanków już się rozegrała, a to, co oglądają widzowie, jest zaledwie jej echem, powtórzeniem, scenicznym powidokiem. Wprowadzane przez twórców liczne nawiązania do popkultury zachęcają, aby pójść za tą interpretacją o krok dalej, uznając, że Szekspirowska tragedia rozgrywa się cały czas, także współcześnie – wszędzie tam, gdzie nienawiść i śmierć triumfują ponad miłością.

Jan Klata jest twórcą o imponującym wyczuciu muzycznym, chętnie i sprawnie eksperymentującym z różnymi gatunkami i stylami. Wykorzystywane przez niego utwory bardzo często korespondują z tekstem dramatycznym, wzbogacając jego pole semantyczne. Jest to zatem reżyser predestynowany do realizacji spektakli w teatrze muzycznym, zwłaszcza w jego nurcie eksperymentalnym, z jakim często utożsamiany jest Teatr Muzyczny Capitol we Wrocławiu, w którym zresztą Klata pracował już wcześniej, realizując chociażby „Lazarusa” (2020) opartego na piosenkach Davida Bowiego. Podczas przygotowywania najnowszej premiery wyłuskał z „Romea i Julii” w tłumaczeniu Stanisława Barańczaka najciekawsze ­– co wcale nie znaczy, że najbardziej znane – fragmenty. Opracowując scenariusz, wielokrotnie stawiał akcenty w zaskakujących miejscach (np. song w całości oparty na krótkim monologu Romea o tym, że mucha ma więcej szczęścia niż on, gdyż może być blisko Julii) i subtelnie dostosowywał oryginalny tekst do potrzeb spektaklu, nie zmieniając przy tym charakterystycznego Szekspirowskiego metrum. Z kolei kompozycje Andrzeja Strzemżalskiego, znanego szerzej jako Endy Yden, łączą wersy stratfordczyka ze współczesnymi brzmieniami. Twórcy wrocławskiego spektaklu zachowali poetycki charakter klasycznego tekstu, równocześnie wzmacniając jego melodyjność i plastyczność. W kolejnych utworach wybrzmiewają nawiązania do opery i do muzyki renesansowej, ale także pop, rock, rap oraz elektronika i techno. Choć niektórym songom nie sposób odmówić przebojowości, ich mozaika nie zawsze jest spójna z dramaturgią. Nie zmienia to jednak faktu, że spektakl sprawnie łączy drobiazgową – choć niekoniecznie wnikliwą interpretacyjnie – lekturę Szekspira, któremu Klata stara się „nie przeszkadzać” w opowiedzeniu uniwersalnej historii, z kontrkulturowym twistem, który ma ją uatrakcyjniać.

Chociaż wrocławski „Romeo i Julia” jest musicalem, to najważniejszą funkcję pełni w nim warstwa wizualna, za którą w głównej mierze odpowiadają stali współpracownicy Jana Klaty – Mirek Kaczmarek (scenografia, kostiumy, reżyseria świateł) oraz Natan Berkowicz (projekcje wideo). Monochromatyczność nagrobków kontrapunktowana jest wielobarwnymi, jaskrawymi strojami bohaterów, w których przeważają motywy kwiatowe, krzykliwe faktury oraz eklektyzm charakterystyczny dla wybiegów prezentujących luksusowe marki modowe. Przedstawicielki i przedstawiciele dwóch zwaśnionych rodów z Werony reprezentują nieco odmienne stylistyki, jednak różnica pomiędzy nimi nie jest tak wyrazista, jak chociażby w filmie Baza Luhrmanna czy kultowym francuskim musicalu „Romeo et Juliette: de la Haine à l’Amour” Gérarda Presgurvica, w którym wszyscy członkowie rodziny Montecchich byli ubrani na niebiesko, a Capulettich – na różowo. We wrocławskiej inscenizacji różnice są bardziej zniuansowane, dostarczając przy tym sporo rozrywki osobom obeznanym ze światem mody (część strojów nawiązuje np. do krojów i wzorów kolekcji kojarzonych z domem mody Gucci, zwłaszcza do projektów Alessandra Michelego). Kostiumy jednoznacznie sugerują, jaki jest status bohaterów spektaklu – to ludzie bogaci, uprzywilejowani, ekstrawaganccy, przyzwyczajeni do stawiania na swoim i dostawania tego, co chcą, bez większego wysiłku.

Nieśmiało wiszący nad spektaklem nawias satyry akcentowany jest w scenach o charakterze komicznym (taniec Parysa ubiegającego się o rękę Julii) czy z wykorzystaniem wybranych rozwiązań wpływających na dramaturgię (ojciec Laurenty mieszkający w przyczepie kempingowej nawiązującej do serialu „Breaking Bad”, w której hoduje zioła o leczących lub trujących właściwościach). Humor rozbija bańkę ciężkiej, pesymistycznej, kontrkulturowej atmosfery, wprowadzanej przez projekcje Berkowicza, które nawiązują do estetyki filmów Davida Lyncha i gotyckiego horroru. Popkulturowych wycieczek jest zresztą, jak zawsze u Klaty, mnóstwo. Już w scenie otwarcia w błyskotliwej choreografii Maćko Prusaka dostrzec można echa „West Side Story”, „Karate Kida”, a nawet „Thrillera” Michaela Jacksona. Oba Szekspirowskie rody mierzą się ze sobą na gołe pięści, równocześnie popisując się swoimi strojami, jak gdyby ich członkowie znajdowali się na wybiegu podczas pokazu mody, a nie na cmentarzu. Zbudowana z dziesiątków nagrobków scenografia wymusza szczególne myślenie o ruchu scenicznym. Wiele scen nie rozgrywa się centralnie, co może początkowo zaskakiwać widzów i wywoływać pewien dyskomfort. Punktowe umiejscowienie aktorów i aktorek w różnych zakamarkach sceny na dłuższą metę znajduje jednak uzasadnienie w konstrukcji kreowanego świata. Szczególnie ciekawie zainscenizowana została scena balkonowa, w której Romeo (Jan Kowalewski) i Julia (Klaudia Waszak) nie widzą się nawzajem podczas wygłaszania swoich kwestii, za to na ścianie za nimi kadry z kamer zestawione są tak, że kochankowie zdają się patrzeć sobie prosto w oczy. Te i inne zabiegi inscenizacyjne kreują wyraziste obrazy, które łatwo zadomawiają się w głowach odbiorców.