Sztuka relacji

Z Małgorzatą Szymankiewicz przy okazji ekspozycji „Podzielone przez dzielenie” rozmawia kuratorka wystawy Bogna Błażewicz

Bogna Błażewicz: Zapytam wprost, tak jak może to uczynić ktoś, kto przyjdzie do Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu: co na Twojej wystawie zostaje podzielone przez dzielenie?

Małgorzata Szymankiewicz: Sztuka, w tym przypadku malarstwo, jest dla mnie przede wszystkim aktem dzielenia się pewną ideą z publicznością. Może jednak tworzyć podziały na wielu poziomach, na przykład interpretacyjnym – dając możliwość niezgadzania się w wielu kwestiach, różnienia się między sobą w opiniach, sposobie odbioru, preferencjach formalnych. Sztuka może decydować także o sprawach tożsamościowych – za jej pomocą możemy identyfikować się z pewnymi postawami lub ideami, określać własną przynależność do grup lub środowisk. Te postawy mogą być rozumiane nie tylko jako wspólnoty pewnych idei, ale także jako funkcjonowanie w określonych systemach ekonomicznych lub porządkach społecznych. Wychodząc od zasad konstrukcyjnych obrazu i założeń formalnych, które w moim przypadku polegają na dzieleniu płaszczyzny obrazu, komponowaniu jej z mniejszych fragmentów lub modułów albo też ujmowaniu prac w serie, chciałabym zwrócić uwagę na to, że obraz ma zawsze potencjał relacyjny i staje się przestrzenią wielowymiarowej negocjacji. Tytuł wystawy można rozumieć zarówno w pozytywnym, jak i negatywnym sensie – jako potrzebę dzielenia się, prowadzącą do bliskości lub wspólnoty (także jako akceptację dla różnorodności), jak również jako wskazanie na istniejące już podziały czy nierówności, izolację, brak dialogu, zamknięcie na to, co odmienne.

Od lat twórczo badasz abstrakcję jako formę malarskiej wypowiedzi. Interesują Cię zarówno montażowe strategie obrazowania, jak i demokratyczny charakter tego rodzaju malarstwa…

Myślę, że podstawowym błędem jest dość powszechne przeświadczenie, iż o abstrakcji należy myśleć jako o formie, która unieważnia wszelką treść. Tymczasem sztuka niefiguratywna wydaje mi się właśnie najbardziej demokratyczna – już na wstępie daje każdemu podobne szanse, zmuszając do zmysłowego odbioru. Sprowadza wszystko do poziomu, na którym nie istnieją żadne obowiązujące schematy odbierania tego, co się widzi. Trzeba zaufać swoim zmysłom, poddać się wrażeniu, jakie powstaje w relacji z obiektem sztuki. Obraz jest jak wydarzenie, na które nigdy nie jesteśmy do końca przygotowani – tak w momencie tworzenia, jak i odbioru. W związku z prostymi formami, jakimi zazwyczaj operuje abstrakcja, czy też ze zwróceniem uwagi na podstawowe środki malarskie, takie jak kolor, plama, gest, linia bądź kontrasty, pojawia się możliwość dowolnej interpretacji, dopuszczającej właściwie każdy sposób rozumienia jako właściwy. To właśnie z różnorodności tych sądów i doświadczeń tworzą się dialog, wymiana myśli, ale i podział. Zresztą prostota czy minimalizm środków malarskich nie są tożsame z prostotą przekazu, podobnie jak w alfabecie – z zawężonej liczby znaków powstają bardzo różnorodne, często skomplikowane komunikaty i sensy.

Zbliżone możliwości, ukazujące szeroko rozumianą relacyjność, odnalazłam w montażowych strategiach obrazowania, które badałam w trakcie mojego doktoratu. W zabiegach postprodukcyjnych, ale także w tradycyjnej estetyce kolażu, umożliwiającej łączenie sprzeczności i opierającej się na poetyce fragmentu. Właśnie fragmentacja i rekombinacja są dla mnie narzędziami do kwestionowania malarskiego status quo, stają się sposobem proponowania nowych sposobów oglądu, rozbieraniem ,,tego, co jest” na rzecz ,,tego, co mogłoby być”. Z pozoru czysto techniczne lub ,,zaledwie” formalne zabiegi montażowe lub postprodukcyjne (np. cięcie, dzielenie i łączenie według nowego porządku), które zawłaszczam na potrzeby obrazu malarskiego, stają się wystarczającym i w pełni kompletnym komunikatem, wyrazem pewnego stanowiska lub idei. Są wręcz polityką lub filozofią ujętą w konkretną wizualną formę. Płaszczyzna obrazu staje się przestrzenią symboliczną, gdzie każdy gest, każdy zabieg malarski zyskuje dla mnie istotne znaczenie.

Postrzegasz sztukę abstrakcyjną przede wszystkim jako sztukę relacji, co potwierdzają Twoje przemyślane kompozycje. Są one jednak tak precyzyjne i tak szczegółowo formalnie dopracowane, że nasuwa się pytanie, czy nad relacjami można tak perfekcyjnie zapanować?

Zdecydowanie nie! Relacje zawsze jawiły mi się jako bardzo skomplikowane, nieprzewidywalne. Być może dla uwydatnienia przeciwieństw wprowadzam więc przypadek, formy organiczne, swobodnie rozpływające się plamy farby żyjące własnym życiem, wręcz negujące rygor podziałów kompozycyjnych lub sugerujące zupełnie inny porządek. Moje obrazy starają się łączyć sprzeczności, różnice, redefiniować granice i relacje między poszczególnymi elementami. Wartości takie jak geometryczność/organiczność, intencjonalność/przypadkowość zaczynają się ze sobą zderzać, ścierać lub kolidować. Także optyczne złudzenie ruchu, płynności, niestałości w statycznym obrazie jest dla mnie pełne sensu. Jak pewnie zauważyłaś, bardzo często kompozycje sprawiają wrażenie pulsacji, przemieszczenia, deformacji siatek lub układów, przez co kwestionują własną statykę i niezmienność, stając się polem permanentnej oraz ,,żywej” negocjacji. W ten sposób obraz staje się wyrazem wszelkiej interakcji – między różnymi elementami, systemami, wartościami, sposobami oglądu… Jednocześnie można powiedzieć, że już sam proces powstawania obrazu jest dość ,,demokratyczny” i ,,równościowy”, w takim sensie, że każdemu fragmentowi poświęcam taką samą ilość uwagi, każdy jest istotny dla kompozycji, wnosi swoją energię i buduje jakieś napięcie.