Przemoc kołem się toczy

„Willkommen, bienvenue, welcome!”, chciałoby się zanucić pod nosem, przywołując słynną piosenkę otwarcia musicalu „Kabaret” Boba Fosse’a, gdy kurtyna Teatru Muzycznego w Gdyni unosi się, odsłaniając przed widzami imponującą rozmachem i skalą scenografię spektaklu „Quo vadis” w reżyserii Wojciecha Kościelniaka. Stworzona przez Mariusza Napierałę gigantyczna replika rzymskiego amfiteatru została przyozdobiona charakterystycznymi dla scen wodewilowych żaróweczkami, a stylistyka kostiumów liczącego ponad osiemdziesiąt osób zespołu tanecznego bardziej przypomina modę znaną z berlińskich klubów kabaretowych lat 30. XX wieku niż stroje mieszkańców i mieszkanek Imperium Rzymskiego. Funkcję Mistrza Ceremonii pełnią trzy Furie: Niestrudzona, Zawistna i Mścicielka. Można odnieść wrażenie, że twórcy spektaklu jedną nogą są jeszcze w antycznym Rzymie, a drugą odbywają już podróż przez epoki, która wiedzie ich ku współczesności i pozwala podjąć próbę osadzenia Sienkiewiczowskiej powieści historycznej w szerszym, bardziej uniwersalnym kontekście. Głównym motywem ich poszukiwań są mechanizmy władzy i opresji.

Kościelniak jest specjalistą od adaptowania wielkiej literatury na potrzeby musicali. Jego wcześniejsze spektakle zrealizowane z zespołem Teatru Muzycznego w Gdyni to między innymi „Lalka” i „Chłopi”, które w polskim środowisku teatralnym zyskały status kultowych. Nie powinno zatem dziwić, że oczekiwania wobec inscenizacji „Quo vadis” były olbrzymie. Zwłaszcza że powieść polskiego noblisty stanowi spore wyzwanie adaptacyjne nie tylko ze względu na mnogość poruszanych w niej wątków, ale także jednostronne, arbitralne przeciwstawienie sobie złych Rzymian i dobrych chrześcijan, które współcześnie razi ideologicznym dydaktyzmem. Scenariusz Kościelniaka pozwala, aby historia na scenie zatoczyła pełne koło: uzupełnia Sienkiewiczowską narrację, traktując ją jak uniwersalną przypowieść o tym, że każda władza korumpuje, a prześladowani prędzej czy później zmieniają się w prześladowców. Dekadencja i rozkład kultury rzymskiej epoki Nerona bezbłędnie splata się z okresem schyłku Republiki Weimarskiej, biorąc całość widowiska w nawias metafory. Pretorianie chodzą po scenie ubrani w czarne skórzane mundury, które przywodzą skojarzania z nazistami. Służące za rozrywkę dla mas brutalne walki gladiatorów lub zwierząt na antycznych arenach korespondują z wyuzdaną, swobodną kulturą berlińskich kabaretów – w obu przypadkach chodziło przecież o zapewnienie publiczności niezapomnianego show. Widowiskowość i ekstrawagancja są też podstawą gdyńskiego spektaklu, w którego produkcję zaangażowano praktycznie wszystkich etatowych aktorów i aktorki Teatru Muzycznego w Gdyni. Choreografie zbiorowe autorstwa Mateusza Pietrzaka robią niesamowite wrażenie – zdarza się, że w poszczególnych scenach w pełnej synchronizacji tańczy około osiemdziesięciu artystów, co jest rzadkim widokiem nie tylko w polskim, ale także światowym teatrze muzycznym. W pełni wykorzystany zostaje także potencjał gdyńskiej sceny obrotowej, dzięki której rzymski amfiteatr – stanowiący główny element scenografii – może w jednej scenie być przestronną areną gladiatorską lub otwartym, roziskrzonym światłami pałacem, a w kolejnej zmieniać się w ciche i skryte miejsce schronienia dla pierwszych chrześcijan lub klaustrofobiczne cesarskie więzienie. Wreszcie świetnie sprawdza się także warstwa muzyczna (Mariusz Obijalski), oferująca nie tylko charakterystyczne dla konwencji kabaretu jazzujące songi, ale także mocniejsze, bardziej rockowe brzmienia. Wszystko to kreuje niezapomnianą, trwającą niemal cztery godziny ucztę audiowizualną. Teatr Muzyczny w Gdyni dawno już nie miał w swoim repertuarze tak imponującego widowiska, o wręcz operowym rozmachu.

Fabuła przedstawienia jest dość wierna literackiemu pierwowzorowi, co można uznać za dowód na współgranie epickości Sienkiewiczowskiej prozy z konwencją musicalową. Główną osią fabularną jest oczywiście wątek romantyczny rozgrywający się pomiędzy Ligią (Julia Duchniewicz) i Winicjuszem (Jakub Brucheiser), wokół których orbitują pozostałe postaci. Zdecydowanie wyróżnia się Marcin Słabowski, który w roli Nerona zręcznie lawiruje pomiędzy wzbudzaniem u widzów śmiechu i trwogi. W zbyt długiej złotej szacie, gigantycznym wieńcu laurowym na głowie i z brodą przyprószoną złotym brokatem przypomina midasowy posąg rozkapryszonego, podatnego na manipulacje dziecka. Świetnie partneruje mu charyzmatyczny i lekko demoniczny Marek Nędza w roli hedonistycznego Petroniusza – komentatora (a czasem demaskatora) i beneficjenta rzymskiego dekadentyzmu. Spośród postaci kobiecych najbardziej w pamięć zapadają Poppea (świetna wokalnie Karolina Trębacz) oraz Akte (Karolina Merda) – żona i kochanka Nerona, które, będąc dla siebie lustrzanymi odbiciami, zyskują w adaptacji Kościelniaka zaskakującą głębię i niejednoznaczność. Znakomicie w numerach muzycznych prezentują się także Furie (Katarzyna Kurdej, Renia Gosławska, Sandra Brucheiser), które – choć przywodzić mogą na myśl Muzy z disneyowskiego „Herkulesa” – świetnie wpisują się w kabaretową konwencję. To one nakręcają dramaturgiczne „koło zemsty”, co daje im całkowitą kontrolę nad mechanizmami świata przedstawionego na scenie.