Podnieca mnie transparentność

Spektakl Agnieszki Jakimiak „Seks, praca i marzenia” odwraca typowe role, realizując fantazje seksualne pracowników i pracowniczek seksualnych. Osoby, które na co dzień pracują własnym ciałem, zaspokajając cudze marzenia erotyczne, stają się w nim biorcami i biorczyniami przyjemności. Już na samym początku Dominika Biernat i Dorota Glac komunikują publiczności, że nie jest ona właściwym odbiorcą przestawienia. „Ten spektakl nie jest dla was” – mówią aktorki podczas pompowania różowych dmuchanych siedzisk. Performerki postawione zostały przed trudnym zadaniem: w bardzo małej i dusznej przestrzeni (spektakl grany gościnnie w niezależnym teatrze Potem-o-tem na warszawskim Muranowie) mają odgrywać sceny erotyczne. Czy takie zadanie aktorskie sprawia, że można je nazwać sex workerkami? Jak ich tożsamość sceniczną może kształtować spektakl, w którym grają osoby pracujące w branży usług erotycznych? Twórcy i twórczynie „Seksu, pracy i marzeń” zestawiają aktorstwo i pracę seksualną, sugerując, że więcej je łączy niż dzieli.

Obie profesje oparte są na eksploatacji ciała. Pierwszą się idealizuje, a równocześnie nie nazywa jej się pracą intymną. Druga jest stygmatyzowana, zbyt często upraszczana do wulgarnych określeń. Tymczasem jest wiele rodzajów usług seksualnych – praca na kamerkach, występowanie w filmach pornograficznych, pozowanie do zdjęć, taniec na rurze, striptiz, masaże erotyczne czy bezpośrednie spotkania z osobami klienckimi. Nie wszyscy mogą wykonywać tego rodzaju pracę. Nierzadko wymaga ona wysokiego poziomu inteligencji emocjonalnej i empatii. Osoby, które to robią, powinny szybko odnajdywać się w interakcjach i wyczuwać pragnienia drugiej strony, które nie zawsze są komunikowane bezpośrednio; szczególnie jeśli wstyd i pruderia nie pozwalają na ekspresję określonych pragnień i scenariuszy.

Realizatorzy i realizatorki spektaklu tworzonego przez Jakimiak z grupą Teraz Poliż zainicjowali proces twórczy od rozesłania ankiet wśród osób pracujących seksualnie. Ich celem było zebranie fantazji, które zamierzali zrealizować na scenie. Spośród otrzymanych odpowiedzi wybrano trzy, które formułujące je osoby chciałyby zobaczyć w teatrze. Przyjęto założenie, że powinny one sprawiać przyjemność nie tylko publiczności, ale też aktorkom, a ich realizacja nie miała generować dodatkowych kosztów. Dwie osoby – tancerka pole dance Alesia Maisei oraz tancerz, performer i cam boy Szymon Tur – zrezygnowały z anonimowości: pojawiając się na scenie, gdzie podzieliły się swoim doświadczeniem pracy seksualnej, dokonały publicznego coming outu. Podczas prób nagrano także z nimi wywiady, które zostały włączone do spektaklu. Ich wypowiedzi skrajnie różniły się od siebie. Dowiadujemy się, że Maisei doświadcza w swojej codziennej pracy wielu przekroczeń – osoby klienckie, mimo regulaminu obowiązującego w klubie, w którym pracuje, często próbują dotykać tancerek bez ich pozwolenia. Nie ma stałej pensji, a właściciele lokalu, gdzie tańczy, zarabiają znacznie więcej niż ona. Mimo trudności, których doświadcza, nie chce jednak rezygnować z tej pracy – lubi ją i liczy na to, że edukacja oraz aktywna popularyzacja wiedzy mogą przeciwdziałać stygmatyzacji i stereotypizacji jej profesji. Z kolei Tur opisuje swoje doświadczenia pozytywnie. Zdaje sobie sprawę z uprzywilejowanej pozycji, jaką ma w patriarchalnym społeczeństwie – praca w branży pornograficznej piętnuje głównie kobiety. Podczas gdy sam pracuje na kamerce, ma duże możliwości moderowania, kontrolowania i selekcji osób klienckich. Jeśli ktoś zachowuje się agresywnie i przekracza ustalone granice, może zostać przez Tura usunięty z „pokoju” – wirtualnej przestrzeni, w której czatuje, umawia się na prywatne spotkania i wstawia filmiki. Performer przyznał, że dużo więcej przemocy i przekroczeń doświadczył, kiedy pracował w teatrze niż jako pracownik seksualny.

Czymś, co według twórczyń i twórców spektaklu wyróżnia pracę seksualną na tle pracy teatralnej, a o czym – otwarcie i skrycie – fantazjuje środowisko teatralne, jest transparentność. W pracy seksualnej oraz praktykach BDSM reguły ustala się na samym początku gry – wiadomo, co można i czego nie można, a także jakie punkty podlegają dyskusji i negocjacji. Takie zasady to specyficzny rodzaj kontraktu. Praktyka ustalania reguł i podpisywania zobowiązań dotyczących ich przestrzegania zaczyna się dopiero pojawiać w niektórych polskich teatrach, nie jest to jednak zwyczaj powszechny. Niektórzy (szczególnie reżyserzy starszego pokolenia) traktują kontrakt jako niepotrzebny skrawek papieru – coś, co jedynie ich ogranicza. Agnieszka Jakimiak – reżyserka i autorka scenariusza „Seksu, pracy i marzeń” – w jednym z wywiadów mówiła o pożytkach płynących ze sporządzenia kontraktu:

Kontrakt pozwala ustalić ścieżkę spektaklu, jego charakter i sposób współpracy, co jest wyzwalające i zabezpieczające zarazem. Nazwanie wzajemnych oczekiwań, wypowiedzenie na głos swoich obaw i zawalczenie o transparentny proces uważam za absolutnie kluczowe w procesie tworzenia tej chwilowej wyspy zwanej środowiskiem teatralnej pracy. Kontrakt daje platformę dla takiej wypowiedzi i pozwala utrwalić te zasady na piśmie.

Po ujawnieniu nadużyć, których miał się dopuszczać Krystian Lupa wobec pracującej z nim ekipy technicznej, i odwołaniu w Genewie premiery jego spektaklu „Wyjechali” dużą popularność zyskał prywatny post Jakimiak na Facebooku. Odpowiadając na sugestie, że „wielkie spektakle” Lupy realizowane były dzięki, delikatnie mówiąc, stosowanym przez artystę specyficznym metodom pracy, reżyserka stwierdzała, że tworzył on wielką sztukę POMIMO nadużyć i złego traktowania pracowników różnych pionów, a nie dzięki nim. Autorka „Seksu, pracy i marzeń” od lat powtarza, że wysoka kultura pracy, przestrzeganie kodeksów etycznych, tworzenie kontraktów i innych przejrzystych systemów powinny towarzyszyć wszystkim profesjonalnym działaniom w obszarze teatru. Sugeruje – z nadmiernym, jak sądzę, optymizmem – że tak właśnie jest w obszarze pracy seksualnej.