Oberwanie chmury

Co to za kraina? Gdzie leży, kim są jej mieszkańcy? Bloki niby już zupełnie inne, nowocześniejsze, z eleganckiej cegły, ale wciąż spowite gęstą mgłą lat 90. i wcześniejszego „małego realizmu”: w melancholii, szarości, rozpadzie, beznadziei, w wielkim ciśnieniu na dramat społeczny, od którego w polskim kinie zawsze boli mnie głowa. Na deskorolce dojedziesz stąd prosto na cmentarz, pustą autostradą, choć to Warszawa. Nikt tu nie zna smartfona, Instagrama czy TikToka, a przecież chodzą słuchy, że to, jak napisał recenzent „Polityki”, „portret bezradności pokolenia zoomerów”. Nastoletnie chłopaki kiwają się do Synów albo Roberta Piernikowskiego solo – inteligenckiego rapu z abstrakcyjnymi wersami – podzielając zajawki dzisiejszych trzydziestokilkulatków, rówieśników reżysera Marcina Filipowicza. „Braty” w ogóle trudno umieścić w określonym czasie i przestrzeni, przyłapać na byciu elementem szerszego kontekstu, odnieść do dylematów jakiejś konkretnej generacji, miejsca czy momentu. Ten film to surowa forma, czerń i biel jako demonstracja przywiązania do polskiej smuty, ekranizacja tekstów Piernika o „białasach”, którym deszczowe chmury „odcinają tlen” („My od lat bez tlenu / Całą noc, cały dzień”), może też – warszawska wariacja na temat kalifornijskich czy nowojorskich slackerów, tyle że bez grama poczucia humoru.

Powiedziałbym nawet, że z taką stosunkowo czystą kartą „realizmu ziomalskiego” da się zrobić wiele sensownych rzeczy. Można na przykład opowiedzieć historię, w której bezcelowa włóczęga grupki znajomych z osiedla wiedzie ku poważnym dylematom życia na przecięciu prowincji i wielkiego świata. Tak zrobił Damian Kocur w „Chlebie i soli” i wyszedł mu z tego bardzo dobry film. Można też zadąć w trąbę uniwersalnego ciężaru egzystencji: nakręcić rzecz o traumie, dorastaniu w toksycznym domu, narkotykach, młodzieńczych rozczarowaniach i tak dalej. To przypadek Filipowicza, a o jego „Braty” – obym się mylił, bo kinu życzę wyłącznie szczęścia – za kilka tygodni nie upomni się pies z kulawą nogą. I to nie dlatego, że temat mało ciekawy albo portret społeczny za mało prawdziwy. Ten film mógłby się pojawić na przeglądzie polskiego kina z lat 1999–2009 i nikt by się nie zorientował, że metrykalnie to absolutny świeżak. Całą fabułkę da się upakować w tytule zniekształconym na Synowską modłę: dwa „braty” – siedemnastoletni Filip (Hubert Miłkowski) i kilka lat starszy Bartek (Sebastian Dela) – gniotą się w małym mieszkaniu z ojcem heroinistą (Cezary Łukaszewicz), próbując przetrwać i wybić się na częściową niezależność.

Dynamika braterskiej relacji, oparta na najprostszych kontrastach, ma w sobie coś dobijająco ciasnego i wtórnego. Bartek to typowa osiedlowa „morda”: pewny siebie sportowiec, przypakowany wariacik w przylepionej do skroni „czapce wpierdolce”; zawsze głośny, nabuzowany nawet bez speeda; podrywający dziewczyny ot tak, na jedno zdanie i drift starym samochodem. Filip spadł natomiast z nieba: spod bujnych loków cherubina spoglądają smutne oczy, usta otwierają się rzadko, obserwacja i kontemplacja prawdopodobnie pozwalają chłopakowi doświadczać i czuć więcej (choć nie pozwalają na to samo widzkom – twarz Miłkowskiego pozostaje przez większość czasu nieruchoma i nieprzenikniona niczym maska z wosku). Żeby dać upust trudnym emocjom – chłopcy niedawno pochowali matkę – cichszy i wrażliwszy z braci skupia się na nauce jazdy na desce i podgląda samcze wygibasy Bartka: fascynuje go nowa dziewczyna brata, wyluzowana Klaudia (Marta Stalmierska, sprowadzona do roli blokerskiej femme fatale). Filip podpytuje brata o seks, chodzi za parą na imprezy i posiadówy na sypiących się parkingach albo na koncerty, gdzie znowu rapuje Piernikowski, a MDMA wcina się jak orzeszki z Żabki.