Muzeum samotności i archeologia mediów

Zaraz po rozstrzygnięciu, od czego zacząć tę opowieść, pojawia się pytanie: jak? Jak to zrobić, żeby nikogo nie odrzucało, żeby nie brzmiało wyższościowo, żeby nie wypadło jak gloryfikacja starych dobrych czasów? Żeby nie narazić się na ucinające dyskusję „ok, boomer”? Bo co w zasadzie chciałbym powiedzieć – chyba tyle, że pamiętam inne czasy. Ani lepsze, ani gorsze, tylko właśnie inne – co daje mi pewną skalę porównawczą. Poza wszystkim – to przecież są moje przeżycia i wspomnienia, innych nie mam. One do mnie wracają, są mi najbliższe.

Czytając esej Filipa Szałaska, poczułem, że (w końcu!) ktoś mówi do mnie (dodatkową nić porozumienia między nami zbudował ważny dla mnie cytat z Susan Sontag, który kiedyś umocnił mnie w przekonaniu, że każda prawdziwa interpretacja jest nadinterpretacją). Najbardziej zarezonował we mnie fragment, w którym gdański krytyk mówi o tym, że „Nie chodzi o to, żeby odpowiadając na pytanie o niezal niezalu, pisać jego »obiektywną« historię, tylko żeby wytwarzać źródła prywatne, opowiadając swoją osobistą narrację o zjawisku, które nazwijmy roboczo »słuchaniem muzyki w Polsce po transformacji ustrojowej«”. Poczułem się więc zaproszony, by podzielić się historią swojej relacji z niezalem. Bo o ile wcześniejsze rozważania o niezalu wydawały mi się interesujące, o tyle nie widziałem w nich miejsca dla siebie – Porcys czy Screenagers czytałem z rzadka i od przypadku. Poczułem więc, że mógłbym podpisać się pod mocną diagnozą Szałaska:

Kultura, w jakiej się wychowywałem, wydawała się szkodliwa i zbędna, wstydziłem się jej i przebywałem na emigracji wewnętrznej, która w pewnej mierze trwa do dzisiaj. W muzykę – w niezal – zaangażowałem się, żeby przeżyć. Nie chodzi o to, że nie chciałem mieć nic wspólnego z popem; nie odpowiadali mi raczej ludzie, którzy słuchali go na co dzień przede mną; ich podejście do sztuki, twórczości wydawało mi się nie tyle nawet obce, co nieobecne, żadne.

Identyfikuję się z tym poczuciem, choć nigdy w ten sposób nie myślałem – wszak nie skupiałem się na ludziach, którzy mi nie odpowiadali, ale raczej na tych, którzy przypadli mi do gustu i na tym, co wytwarzali. Gdy się tym dzielili, to miałem to i ja. Mogli to – ten niezal – mieć i inni; i choć twórcy się nim dzielili, wcale niezalu nie ubywało, a każdy miał go na swój sposób. Nie chodzi jednak o tę dziwną ekonomię i brak wspólnotowości – najważniejsze było, że ja miałem coś swojego i mogłem się tym dzielić. Gdy to robiłem, miałem poczucie, że niezalu przybywało, a w dodatku mogłem poznać go od innej strony, słuchając, jak reagują na niego inni.

Samotności i połączenia

Była to dziwna mieszanka samotności i wspólnotowości: podczas koncertu słuchało się wspólnie, ale jednak samemu; dla siebie, choć po to, żeby potem podzielić się wrażeniami z innymi. Z koncertu wracało się z płytą (tak to działało, w mechanizmie zwrotnym: jeśli koncert był fajny, to kupowało się płytę od muzyka – także po to, żeby móc z nim chwilę pogadać; jeśli płyta zakupiona wcześniej była fajna, to czekało się na koncert). Słuchało się jej w samotności, ale tylko po to, żeby ją potem komuś pożyczyć.

Skoro jestem przy koncertach, to może warto rozwinąć ten wątek. Potrzebuję biograficznego przykładu, więc wybieram jako czas akcji rok 2005, a jako miejsce akcji Poznań: słuchałem wówczas Reportażu, Ludzi, Tomka Chołoniewskiego, Maestro Trytonów, Osjana, Tworzywa Sztucznego, Lecha Janerki, Pink Freud, Arszynu, Mord w takich miejscach, jak Scena na Piętrze, Stary Browar, Pod Minogą, Blue Note, W Starym Kinie, Cafe Mięsna. Pod koniec 2004 roku w Starym Browarze rozpoczął się cykl koncertowy, który był kontynuacją współpracy Kisielic i Musica Genera Festival. W jego ramach w Starym Browarze miał wystąpić brytyjski saksofonista John Butcher, wraz z twórcami MGF Anną Zaradny i Robertem Piotrowiczem. Musica Genera jeszcze wówczas nie znałem, więc możliwe, że wcale nie wybrałbym się na ten koncert (choć wstęp był darmowy), gdyby nie zapowiedź w dodatku do „Gazety Wyborczej” – „Co jest grane”, gdzie autor (chyba Tomasz Janas) gorąco do udziału zachęcał. Na koncert szedłem zupełnie nieprzygotowany, nie znając żadnych nagrań, ale dziarsko usiadłem w pierwszym rzędzie – a po chwili totalnie mnie pochłonęło. Potem znajomym próbowałem jakoś opowiedzieć, czego doświadczyłem, ale bardziej wymowne były moje wielkie oczy i rozdziawiona buzia.

Na Musica Genera Festival pojechałem w następnym roku, głównie z inicjatywy kolegów – tam z kolei mocno pochłonęła mnie improwizacja elektroakustyczna. Równocześnie ważne było warszawskie środowisko wokół Djazzpory, które potem częściowo zaistniało w katalogu Lado ABC, a także Mik.Musik.!., choćby dlatego, że oferowało fajnie wydane płyty w niskich cenach (kupowało się na Terra.pl, obecnie Serpent.pl, po wysłuchaniu urywków utworów). Nie było to bez znaczenia w czasach, gdy zagraniczny album potrafił kosztować w Empiku (czyli często jedynym miejscu, gdzie był dostępny) ponad sześćdziesiąt złotych (a kaseta, jeśli była w ogóle dostępna, około dwudziestu złotych).