Manieryzmy

Tomasz Wasilewski od początku kariery jawił się jako twórca urodzony do osiągania sukcesów na najważniejszych festiwalach filmowych. W swoich kolejnych projektach udowadniał, że znakomicie orientuje się w arthouse’owych trendach i wie, na jakich nutach grać, by zdobyć serca selekcjonerów, jurorów i festiwalowej publiczności. „Głupcy” mieli być ostatecznym spełnieniem składanych poprzednimi filmami obietnic. Po sukcesie „Zjednoczonych stanów miłości” na Berlinale, teraz na horyzoncie majaczyło Cannes albo co najmniej Wenecja. Film trafił jednak do pobocznej sekcji festiwalu w Karlowych Warach, co można rozumieć raczej jako gwałtowne przyhamowanie kariery niż jej rozwój. Czy to przesunięcie cokolwiek mówi o poziomie artystycznym filmu? Niestety tak.

Widzowie zaznajomieni z poprzednimi filmami Wasilewskiego dostrzegą, że „Głupcy” są kompilacją emocji, tematów i artystycznych chwytów eksploatowanych we wcześniejszych jego filmach. Konstruowanie narracji na niedopowiedzeniu, sekrecie, który określa relacje między bohaterami, to powtórka z debiutanckiego „W sypialni”. Motyw zakazanej miłości, która izoluje bohaterów od społeczeństwa, stanowił sedno historii znanej z „Płynących wieżowców”. Natomiast klimat emocjonalnego stuporu, wszędobylskiej, dojmującej samotności, oddawany za pomocą różnorakich chwytów wizualnych przywodzi na myśl „Zjednoczone stany miłości”. Jeśli ktoś powie, że przecież na tym polega kino autorskie, to odpowiem, że świadomy autor może i się powtarza, ale za każdym razem w innym celu.

A Wasilewski chce osiągnąć dokładnie to samo, co wcześniej, przy pomocy tych samych środków – bo jak dotąd dobrze na tym wychodził: mamy tu te same emocje, podobne pomysły, skserowane wątki. Kłopot polega na tym, że we wcześniejszych filmach to wszystko wypadało zgrabniej, ciekawiej, i to przy użyciu mniej oczywistych zabiegów. „Głupcy” są w tym świetle owocem artystycznego lenistwa, polegającego na powtarzaniu samego siebie, ale bardziej, mocniej, dosadniej. A to w kinie arthouse’owym nigdy nie popłaca. Skrajne emocje wydają się niewiarygodne, niedopowiedzenia zaczynają brzmieć fałszywie, opowieść się rwie i nie angażuje, a warstwa wizualna zdaje się niczym więcej jak pretensjonalnym ornamentem. Styl zamienia się w manieryzm.

W centrum opowieści znajdują się kobieta i mężczyzna (Dorota Kolak, Łukasz Simlat). Film otwiera scena ich namiętnego seksu, więc – mimo dzielącej ich różnicy wieku – nie mamy wątpliwości co do charakteru relacji między nimi. Filmowa narracja prowadzona jest tak, aby nawet przez chwilę nie zaświtało nam w głowach, że dzielące ich dwadzieścia lat może być jakimkolwiek problemem. Można odnieść wrażenie, że autor nie chce poruszać tej kwestii, a zatem nie wykorzystuje wystarczająco stwarzanego przez nią emocjonalnego napięcia. Nie ewokuje więc ona społecznych kontrowersji, nie wydaje się przełamywać tabu. Reżyser nie wykorzystuje tego potencjału, gdyż akcja skręca w zupełnie inną stronę wraz z pojawieniem się nowej postaci: przykutego do łóżka mężczyzny w stanie agonalnym, wyjącego z bólu, całkowicie sparaliżowanego.

Stopniowo odkrywamy kolejne zawiłości emocjonalne łączące bohaterów, a ukryta w uczuciowych zależnościach tajemnica jest dla reżysera najważniejsza. W tym też dostrzegam najsłabszy punkt filmu, bowiem Wasilewskiemu nie udało się zawrzeć w opowieści niczego innego poza tym sekretem. Nic więcej nas tu nie intryguje, intelektualnie nie pobudza, emocjonalnie nie wzburza. Gdy sekret zostaje wyjawiony, pozostaje przeraźliwa, ziejąca pustka, tym bardziej że reżyser ewidentnie pozuje na twórcę ekstremalnego, kontrowersyjnego, przekraczającego fundamentalne tabu. Jednak budowanie narracji na skandalu nigdy nie jest właściwą drogą. Każda subwersja musi mieć jakiś fundament, uzasadnienie – intelektualne, emocjonalne, estetyczne, społeczno-polityczne. W „Głupcach” jednak nie znajdujemy żadnego. Prowokacja okazuje się bezpłodna, nieangażująca, bo sztucznie wykoncypowana i mechanicznie narzucona na – w gruncie rzeczy – prostą historię.