Każdemu jego kino

Wewnętrzne splątanie popkultury osiągającej coraz to głębsze pokłady samoświadomości nie przestaje mnie zadziwiać. Zwłaszcza wówczas, kiedy w geście jakby wyzwalającego samopobłażania nie udaje już, że jest czymś innym niż kolejnym zawijasem spirali autokanibalistycznego mechanizmu. I to właśnie odczucie zdarcia zasłony ze spektaklu, który podobnie jak w „Czarnoksiężniku z krainy Oz” eksponuje swój trochę śmieszny, trochę żałosny charakter, towarzyszyło mi przez cały czas oglądania „Indiany Jonesa i artefaktu przeznaczenia” – a mówimy o dwóch i pół godzinie nie do końca usprawiedliwionych przez czasem nadwątloną fabułę. Warto może już na początku zaznaczyć, że surowość tej oceny nie jest prawdopodobnie wcale sprawiedliwa – film Jamesa Mangolda nie jest bowiem ani jakoś wyjątkowo zły, ani anachroniczny (czego akurat można obawiać się najbardziej), ani źle zrealizowany. Jeśli kolejna odsłona przygód uwielbianego bohatera Kina Nowej Przygody w czymkolwiek przekracza jakieś granice, to w tym, że jest radykalnie mdła, a reżyser odgrywa podnajemcę franczyzy aptekarsko wyliczającego, ile Indiany Jonesa musi zmieścić w Indianie Jonesie, aby Indianą Jonesem faktycznie się stał.

Resuscytacja zombie nieposkromionego archeologa – dość wyczekiwana po kompromitacji bardzo chłodno przyjętego „Królestwa kryształowej czaszki”, ostatniej części cyklu z 2008 roku – zaczyna się zresztą tyleż przewidywalnie, co obiecująco. Po ekspozycyjnym epizodzie z czasów II wojny światowej przenosimy się bowiem do roku 1969, kiedy odchodzący właśnie na emeryturę Indiana Jones jest już tylko stary, zmęczony i ogólnie dość apatyczny. Szybko dowiadujemy się, że przekonująco zresztą odgrywany przez osiemdziesięcioletniego Harrisona Forda smutek jego bohatera wynika także z rozpadu rodziny tragicznie dotkniętej toczącą się właśnie wojną w Wietnamie. W końcu przez dawną przyjaźń, a trochę wbrew sobie musi wziąć udział w poszukiwaniu starożytnej maszyny zaprojektowanej przez Archimedesa, rzekomo pozwalającej manipulować czasem. Choć wątki starości, mierzenia się z przeszłością (Jones w jednym z bardziej autentycznych momentów z gorzką pogardą odnosi się do dawnych przygód) i skali rozczarowania życiem ujawnianej w miarę upływu czasu zarysowane są pobieżnie i raczej bez wielkiej precyzji, ciekawie oddają szerszą tendencję we współczesnym kinie. Chodzi o dostrzeganie problematyczności albo przynajmniej niejednoznaczności męskich herosów – jednocześnie hołubionych jako ukochani idole, lecz także psychologicznie płaskich, nie oferujących żadnego pełnokrwistego modelu pozytywnie wartościowanej męskości. Zaczęło się może od Jamesa Bonda, który dopiero w ciele Daniela Craiga objawił się w swojej niedoskonałości i słabości, zaś ostatnio wybijającą się propozycją trendu był choćby „Batman” Matta Reevesa (2022), w którym tytułowy bohater grany przez Roberta Pattinsona zdradzał jeśli nie skłonności depresyjne, to co najmniej niespotykaną dotychczas kruchość i zwątpienie we własne siły czy nawet sens superbohaterskiej misji.

Z Indianą Jonesem Mangold próbuje zrobić to samo, chociaż nie decyduje się tutaj na żadne ekstremalne decyzje – „Artefakt przeznaczenia” to wciąż jednak przede wszystkim przygodowo-komediowe widowisko, pełne pościgów, strzelania, gagów i nawiązań do uświęconego kanonu, jak na przykład do nieustającego nigdy konfliktu z nazistami czy strachu przed wężami. I dokładnie to zatrzymanie w pół kroku sprawia, że film nie przekonuje ani jako rewizja mitu, ani jako wyzwolona spod przymusu powagi zabawa, gdyż Mangold wydaje się przytłoczony legendą, z którą się mierzy. Nie ma na tyle odwagi, żeby pozwolić sobie na autorską, trochę zbuntowaną jej reinterpretację – tak jak zrobił to chociażby Rian Johnson w „Gwiezdnych Wojnach: Ostatnim Jedi” (2017) – ale też i pomysłowości, żeby tę legendę, nawet nietkniętą, jakoś ożywić. I tak na przykład największym atestem oryginalności Indiany Jonesa pozostają rekwizyty, nawracające zbliżenia na fedorę i bicz, które w swoim nostalgicznym szantażu z niejaką desperacją próbują raz za razem przekonać, że oto mamy do czynienia z the real thing, że Indiana to wciąż Indiana, a czysty zachwyt pokolenia X nad „Poszukiwaczami zaginionej Arki” (1981) oto powraca dziś w formie równie głębokiego, łączącego pokolenia afektu.