Jesce ino w kółko raz

Taka koncepcja dramaturgiczno-reżyserska wybrzmiewa jeszcze dobitniej w drugim akcie, który wyraźnie potwierdza, że to, co dzieje się w bronowickiej chacie, konstruowane jest z perspektywy współczesnej. Widma wkraczają na scenę po podeście przecinającym widownię, sprowadzane przez pogrążonego w dynamicznym tańcu Chochoła (Kaya Kołodziejczyk, choreografka stale współpracująca z Kleczewską) i nie znikają po ukazaniu się poszczególnym postaciom, odtąd towarzysząc im przez cały czas. Ich obecność kontrapunktuje trwające w głębi sceny tańce, co szczególnie wyraźnie widać podczas rozbudowanej i precyzyjnie rozplanowanej sekwencji działań ubranego w wojskowy – polski! – mundur Rycerza (Tomasz Wysocki). Wprowadza on ze sobą kilku Żydów, których – kiedy Marysia (Dorota Godzic) rozmawia z Widmem (Marcin Sianko/Adam Wietrzyński) – ustawia w szeregu. Każe im opuszczać spodnie, gdy Dziennikarz (Rafał Szumera) domaga się, by „świętości nie szargać” i (zamiast błazeńskiej laski) otrzymuje od Stańczyka (Krzysztof Głuchowski) papierową czapkę zrobioną z „Gazety Polskiej”. Chce, by Poeta patrzył, jak strzela, kiedy Żydzi podejmują próbę ucieczki. Gdy ze sceny padają słowa, że „Polska to jest wielka rzecz”, odbywa się sprzątanie ich trupów, na nikim nie robi to jednak większego wrażenia. Wesele toczy się dalej, a Pan Młody z Panną Młodą rozprawiają o modrzewiowym dworze, by po chwili – łącząc się w kręgu ze wszystkimi uczestnikami zdarzeń, także ze zjawami i Chochołem – zatańczyć poloneza, który staje się chocholim tańcem polskiej niepamięci i obojętności.

Poruszającym dopełnieniem obrazu nierozliczonej, niechcianej i wypieranej przeszłości jest umieszczona przez twórców na końcu drugiego aktu scena (wyprowadzona w pewnej mierze z okupacyjnych doświadczeń Pepy Singer, będącej pierwowzorem tej postaci, z warszawskimi szmalcownikami), w której zgwałcona Rachela, w zakrwawionej halce i z obciętymi włosami, próbuje szukać pomocy u Poety. Kobieta wspina się na niego i stara się go objąć, ale on nie reaguje. Nie jest w stanie? Boi się? A może los Żydówki jest mu obojętny? To nagłe wejście Racheli zdaje się zaburzać dramaturgię spektaklu, otwierając na nowo wątek pozornie już zamknięty. Można w nim jednak dostrzec odtworzenie dynamiki debat dotyczących postaw Polaków podczas Zagłady, których erupcje co jakiś czas rozbrzmiewają oskarżeniami i wezwaniami do rozliczeń oraz oburzeniem wobec podważania polskiej niewinności, po czym wszystko wraca do punktu wyjścia, bez jakichkolwiek rozstrzygnięć.

Trzecie pole odniesień w krakowskim „Weselu” stanowią kwestie związane z trwającą w Ukrainie wojną. Jej temat sygnalizuje już postać Hetmana (Andrzej Grabowski), który na zmianę wykonuje znak krzyża i rozmawia przez komórkę, powtarzając: „Sursum corda, wiwat Car”, jednak z całą mocą ujawnia się wraz z przybyciem Wernyhory (Anna Syrbu). Miejsce legendarnego lirnika wzorowanego na obrazie Matejki zajmuje u Kleczewskiej matka śpiewająca po ukraińsku przejmującą pieśń o poległym synu. Złoty róg, który przekazuje Gospodarzowi, mógłby pozwolić na przebudzenie, przypominając, że w sąsiednim kraju toczy się krwawy konflikt – zostanie jednak zgubiony. Szybko zanika także gotowość do działania, wykazywana początkowo przez Gospodarza. Zdaje się, że rozpływa się w marazmie i ginie w gąszczu niekończących się sporów i debat, które nie przekładają się na konkretne czyny. Można dostrzec w tym diagnozę postępującego przyzwyczajania się i znieczulenia polskiego społeczeństwa wobec trwającej wojny, skutkujących wygasaniem pierwotnego zainteresowania losem Ukraińców i zmniejszaniem gotowości do wspierania ich. Wolę działania dławi jednak również przerażenie i bezsilność. Gospodarz zrzuca ze stołu zastawę, pytając, co z nas pozostało. Czy tylko złudne poczucie bezpieczeństwa i komfortu? Ostatecznie bowiem w trzecim akcie wszystko toczy się tak, jakby nic się nie wydarzyło. Jednak, chociaż Poeta z Panną Młodą rozmawiają o Polsce, podziałów nie da się zasypać. Przypomina o tym dynamiczne wejście Czepca, który – zanim żona każe mu położyć się spać – przepycha się z Panem Młodym i Dziennikarzem. Potencjał wewnętrznego konfliktu społecznego, choć uśpiony, wciąż daje o sobie znać. Chłopom, którzy zjawiają się z kosami, wystarczyłoby hasło, by rzucili się na panów i błyskawicznie z nimi rozprawili, mszcząc się za wszystkie krzywdy, jakich doznawali w przeszłości, i za wszystkie poniżenia oraz lekceważenie, których doświadczają dzisiaj.

W tej sytuacji nie ma prostych rozwiązań. Dominuje bezradność. W finale wszyscy zebrani oglądają wyświetlaną nad sceną projekcję płonących budynków Krakowa, na który spadły bomby. Nie ma wspólnotowego, letargicznego tańca, który zastąpiła zagadkowa, trudna do wyjaśnienia, obliczona na efekt emocjonalny choreografia Chochoła, wydzierającego sobie serce z piersi i rzucającego zakrwawiony kawałek mięsa na stół. Czy to Polska właśnie, wiodąca jakiś półmartwy żywot, uwięziona w przeszłości, pieczołowicie ukrywająca w niej trupy, które od czasu do czasu nawiedzają teraźniejszość? W jaskrawym świetle Chochoł tańczy na podeście wśród widzów. Pada. Podnosi się i pada ponownie. I znów się podnosi.

„Wesele”, nie pierwszy raz w swojej 123-letniej historii, pozwala teatrowi na diagnozowanie naszej rzeczywistości. Spektakl Kleczewskiej wykorzystuje dramat Wyspiańskiego, celnie dotykając wielu naszych lęków i obrazując narcystyczne samozadowolenie, w którym trwamy, oraz złudzenia, które pielęgnujemy. W finałowym tańcu być może wcale jednak nie chodzi o uświadomienie nam stanu, w którym znajdujemy się jako społeczeństwo i wynikające z tego uruchomienie energii pozwalającej wybudzić się z letargu – wszak zaklęty, uśpiony krąg pojawiał się na scenie wielokrotnie. Może twórcy spektaklu w przewrotny sposób każą nam po prostu przeglądać się w tej wzniosłej bezradności po to jedynie, byśmy mogli ją w urzeczeniu celebrować, gdyż po zgubieniu złotego rogu jest nam w niej całkiem dobrze, a wszystko zostaje tak, jak było.

Na koniec Chochoł wyciąga w górę rękę i podpala – niczym Guślarz z Mickiewiczowskich „Dziadów” garść kądzieli – odrobinę słomy. Płomień przez chwilę migocze w ciemności, po czym gaśnie. Pożaru nie ma. Zapał nie płonie, nie zrywamy się do działania. Niestety? A może – na szczęście?