Być albo nie być w teatrze

Początkujący aktorzy stają przed komisją przesłuchującą kandydatów i kandydatki do roli Hamleta. Luźny small talk przed kamerą, następnie profesjonalne nagranie, a w końcu konfrontacja z osobami prowadzącymi przesłuchanie to kolejne kroki ku wymarzonej roli. Tematem wyreżyserowanego przez Agnieszkę Jakimiak i Mateusza Atmana spektaklu dyplomowego studentek i studentów Wydziału Aktorskiego warszawskiej Akademii Teatralnej jest casting – podobny do tych, jakie przechodzi wiele osób w branży teatralnej i filmowej. Również spektakl, który oglądamy, daje adeptkom i adeptom aktorstwa możliwość zaprezentowania się nie tylko przed zwykłymi widzami, ale także przed osobami, które mogą otworzyć im drzwi do kariery zawodowej.

Akcja inicjowana jest poza sceną. Po obu stronach widowni grupa aktorek i aktorów czeka na swój występ przed komisją. Swobodna atmosfera bardziej niż z napięciem przed poważnym przesłuchaniem kojarzy się z naborem do telewizyjnego talent show. Chociaż stawką jest rola w znaczącej produkcji teatralnej, nie wypada tu epatować przesadną powagą. Wskazane są uśmiech, żart i luz. „Casting” w Teatrze Collegium Nobilium – interesujący, choć nie w pełni konsekwentny spektakl stworzony z dużym humorem i dystansem – pozwala krytycznie przyjrzeć się sytuacji młodych aktorów i aktorek wchodzących dzisiaj na rynek pracy.

Zaczyna się od luźnych rozmów. Tworząca relację z wydarzenia reporterka (Helena Rząsa), która pojawia się w pierwszej sekwencji, inicjuje kilka dialogów z uczestniczkami i uczestnikami castingu, ukazując banalność tej telewizyjnej praktyki. Kobieta mówi każdemu, że jest jej najlepszym przyjacielem, a bardziej niż otrzymane odpowiedzi interesują ją pytania, które sama zadaje. Dialogi niewiele wnoszą, służąc jedynie zachowaniu oczekiwanej przez widzów konwencji, a nie wymianie konkretnych opinii czy informacji. Reżyserka i reżyser wykorzystali tu także pomysł odtworzenia sceny z filmu „W trójkącie” w reżyserii Rubena Östlunda – tej, w której zabawnie ukazana zostaje różnica pomiędzy wizerunkiem H&M jako marki, w której reklamach modele i modelki uśmiechają się, a snobistycznej Balenciagi, gdzie zachowują śmiertelną powagę. Studentki i studenci Akademii Teatralnej prezentują się jako aktorzy ubiegający się o miejsce w obsadzie produkcji rozrywkowych, a gdy pogrążają się w skupieniu – jako starający się o role dramatyczne.

Tytuł spektaklu nie tylko określa jego temat, ale jest także metateatralnym komentarzem do sytuacji, w której znajdują się występujące w nim osoby. Przedstawienia dyplomowe – takie, jak oglądane – są w świecie teatru swoistymi castingami. Pozwalają młodym aktorkom i aktorom zaprezentować się, wykazać talentem i umiejętnościami zdobytymi w szkole oraz zareklamować swoje artystyczne osobowości. Takie oczekiwania definiują charakterystyczną formę spektakli dyplomowych, w których każda z występujących osób ma szansę na indywidualne zaprezentowanie się.

Kolejna część spektaklu także korzysta z formy charakterystycznej dla telewizji. W takich formatach liczy się nie tylko talent, ale także show, którego idea opiera się na osobistych historiach i osobowości uczestników programu. Oglądając na ekranach telewizyjnych osoby pretendujące do statusu gwiazd, w gratisie dostajemy historie ich życia, które często decydują o sympatii widzów. Zanim w „Castingu” rozpocznie się właściwe przesłuchanie, wyświetlany jest film, w którym wszystkie postaci opowiadają o sobie. Ich wypowiedzi mają charakter pseudoartystycznych wyznań: każda osoba podkreśla swoją wyjątkowość i – za pomocą parapoetyckich metafor – opowiada o swoim skomplikowanym życiu wewnętrznym. Wydaje mi się, że w ten sposób studentki i studenci, którzy są także współautorkami i współautorami scenariusza, ironicznie odnoszą się do oczekiwań widowni wobec aktorów teatralnych, wymagających od nich szczególnego „uduchowienia”. Niemniej, ta część spektaklu dłuży się najbardziej – osłabia jego dynamikę i zatrzymuje akcję w pół kroku przed wejściem na scenę i prezentacją przed komisją castingową, na co wszyscy czekamy.

Komisji nie widzimy ­– może jest nią publiczność? Przesłuchanie każdego z czworga aktorów oparte jest na tym samym schemacie. Z offu słyszymy głosy konkretnych, rozpoznawalnych z nazwiska osób reprezentujących różne obszary środowiska teatralnego. Każda z nich prosi aktora/aktorkę o odegranie postaci Hamleta według określonego klucza. Prośby reżyserujących spektakl Jakimiak i Atmana pozostawiają przesłuchiwanym osobom dowolność, co pozwala Emilii Florczak stworzyć bardzo zmysłową scenę choreograficzną. Dramaturg Piotr Gruszczyński prosi o zaprezentowanie aktorstwa performatywnego, do czego parodystycznie podchodzi Kamil Książek. Krytyk teatralny Witold Mrozek zaleca wydobycie wątków politycznych, w odpowiedzi na co Iga Szubelak siada na wielkim bębnie i wygłasza polityczny manifest wykorzystujący fragmenty „Hamletmaszyny” Heinera Müllera. Reżyserka Weronika Szczawińska prosi o osobistą grę, co stara się zrealizować Maciej Karbowski, który cichym głosem, stając bardzo blisko publiczności, cytuje wielki monolog „Być albo nie być” w stylu osobistego zwierzenia. Wszystkie te propozycje mogą znaleźć zastosowanie w spektaklu – nie od dziś wiadomo, że Hamlet, jak gąbka, może wchłonąć wiele.