Tożsamość i możliwości. List Michała Merczyńskiego do redakcji „CzasKultury.pl”

Tekst Piotra Dobrowolskiego „Spięcia”, podsumowujący 32. edycję Malta Festival Poznań, wywołuje piszącego te słowa do skomentowania opinii autora na temat problemów z tożsamością festiwalu. Zanim jednak to nastąpi, chcę zweryfikować kilka faktów i opinii, które są niezgodne z prawdą, a czasem wymagają ode mnie komentarza i pokazania sprawy w szerszym świetle.

Zacznijmy od finansów; autor pisze, iż w ubiegłym roku Malta „zorganizowała” crowdfounding: „w czasie kolejnego, dramatycznego dla polskiej kultury sezonu pandemicznego takie posunięcie odebrane zostało przez część środowiska kulturalnego jako nadużycie”. Nie jest to prawdą. Nie zorganizowaliśmy w ubiegłym roku crowdfundingu. Wspomniany przez autora tytuł „obywatelskiego ministra kultury” przyznaliśmy poznańskim i wielkopolskim firmom wspierającym festiwal, a wszystkich potencjalnych darczyńców zapraszaliśmy do wsparcia Fundacji Malta w formie darowizny, co czynimy od lat i co jest dobrą i powszechną praktyką wszystkich organizacji trzeciego sektora w kulturze, a w czasie pandemii uciekały się do niego również instytucje publiczne.

Kolejna sprawa dotycząca finansów: w liście otwartym skierowanym do mnie, a cytowanym przez autora pojawia się zarzut dotyczący tym razem zrealizowanej i zakończonej sukcesem akcji crowdfundingowej z 2017 roku #zostańministremkultury, którą przeprowadziliśmy po wstrzymaniu dotacji dla Malta Festival Poznań przez ministra Glińskiego z uwagi na osobę Olivera Frljicia – współkuratora idiomu „Platforma Bałkany”: „w zakończeniu wspomnianego listu otwartego pojawia się żądanie, by fundacja, która w 2017 zebrała równowartość wstrzymanej dotacji, wypłaconej potem w wyniku wyroku sądowego, rozliczyła się z wykorzystania środków finansowych pozyskanych od (często indywidualnych) darczyńców”. Wyjaśniam zatem: zbiórka realizowana była przez portal Wspieramkulture.pl zgodnie z jego regulaminem. Każdy z indywidualnych darczyńców otrzymał „benefit” w postaci koszulki, biletu na spektakl bądź innego materialnego podziękowania, którego wybór i zakres określony był w regulaminie akcji crowdfundingowej i uzależniony od wysokości wpłaty. Poza tym, a może przede wszystkim powtarzałem wielokrotnie publicznie, że środki, które zostały wypłacone po trzyletnim wygranym procesie, jaki Fundacja Malta jako jedyna instytucja kultury w Polsce wytoczyła ministrowi Glińskiemu, zostały w całości przeznaczone na program festiwalu w 2020 i 2021 roku. Po raz pierwszy te słowa padły w czasie debaty zorganizowanej na placu Wolności 29.08.2020 roku i wciąż można je obejrzeć na portalu YouTube na profilu fundacji.

Rozmawiając o finansach festiwalu, warto porozmawiać nie tylko o problemach z Maltą, ale o problemach finansowania Malty. Od 2016 roku dofinansowanie Festiwalu Malta było sukcesywnie zmniejszane. Dotacje ministerialne na największy festiwal sztuk performatywnych w Polsce są zmniejszone z kwoty 1 miliona złotych w latach 2005–2015 do 300 tysięcy złotych w 2016 roku, a od ubiegłego roku do kwoty ZERO złotych. Z pełnym szacunkiem dla decyzji komisji konkursów grantowych, 0,00 złotych jakoś dziwnie zbiega się w czasie z faktem wygrania przez Maltę procesu z ministerstwem… W tekście Piotra Dobrowolskiego pojawia się też sprawa dofinansowania Malty ze środków miejskich; autor pisze o tym, iż Malta otrzymuje największe dotacje w trzecim sektorze i że w tym roku wynosi ona 1,9 miliona złotych. To prawda, Festiwal Malta otrzymuje wciąż najwyższą dotację w dorocznym konkursie grantowym, ale warto podkreślić, że od 2017 roku, gdy dotacja wynosiła 2,95 miliona złotych, wsparcie festiwalu również jest systematycznie zmniejszane – obecnie do kwoty 1,9 miliona złotych (więc +/- o 200 tysięcy złotych rocznie).

Od lat dyskutujemy o tym, jaka jest rola Malty w Poznaniu i sposób jej finansowania. Niewątpliwie największe cykliczne, międzynarodowe wydarzenie kulturalne w Poznaniu nie powinno być finansowane w ramach jednorocznego konkursu dla trzeciego sektora kultury, konkurując z pozostałymi wydarzeniami o różnym profilu organizacyjnym. Rozumiem i podzielam frustracje, oburzenie i tytułowe „spięcia” w środowisku kultury, bo „Malta zawsze ma najwięcej”. Malta, która formalnie nie jest samorządową instytucją kultury, de facto spełnia taką funkcję z uwagi na skalę, historię, międzynarodowy charakter i lokalny kontekst artystyczny, ilość wydarzeń, dalekosiężność planów i koprodukcji, a także wyprzedzenie czasowe konieczne dla koordynacji programu oczekiwanej skali i zobowiązania wobec publiczności. Warto także w tym miejscu przypomnieć, że Malta jako pierwsza organizacja w Wielkopolsce w 1994 roku zdobyła środki unijne w ramach programu Kaleidoscope, dedykowanego państwom stowarzyszonym, a nie członkom EU, oraz dwukrotnie korzystała z pięcioletnich programów finansowych (House on Fire, EURONET) przez Unię Europejską, zaś w tym roku po raz pierwszy otrzymaliśmy środki z Funduszu Wyszehradzkiego. Od pierwszej edycji Malta miała i ma też sponsorów prywatnych i była pionierem w skali kraju wieloletnich kontraktów sponsorskich. Po tegorocznym kryzysie związanym z wojną w Ukrainie i pandemią, które doprowadziły do załamania się rynku sponsorów w kulturze, co także odczuliśmy, pracujemy nad nowymi aliansami także w tym sektorze. Chcę więc pokazać, że Malta nie wisi tylko na miejskim garnuszku, ale była i jest aktywna w zdobywaniu środków spoza budżetu miasta, choć te zawsze są najważniejsze. W związku z tym postulowaliśmy wielokrotnie stworzenie, a tak naprawdę powrót do praktyki wieloletniego konkursu grantowego w mieście Poznań, dedykowanego dużym międzynarodowym przedsięwzięciom kulturalnym. Taki konkurs organizuje z powodzeniem Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, jesteśmy jego beneficjentem.

Sukcesywne coroczne zmniejszanie dotacji ministerialnych do 0,00 złotych i niestety także miejskich o prawie 1 milion złotych od 2017 roku nie wpłynęło na skalę i jakość programu. Coroczne pożyczki na poziomie 500–700 tysięcy złotych, podpisywane przeze mnie osobiście w formie weksla, uzupełniały kolejne budżety. Taka jest prawda o finansach Malty. Do tej pory nie mówiłem o tym publicznie, ale w obliczu oskarżeń o „nierozliczenie się z zasądzonej kwoty” i „przejadanie na bankietach dotacji” nie pozostawiono mi wyboru.

Dla porównania posłużę się przykładem jednego z najważniejszych międzynarodowych festiwali filmowych w Polsce, organizowanego w mieście o podobnym potencjale do Poznania: tam w ramach specjalnego wieloletniego konkursu festiwal w trybie pięcioletnim otrzymuje około 3,5 miliona złotych rocznie… Dla pełnego obrazu obecny budżet Malty to 2,9 miliona złotych, a znamy czasy, kiedy operowaliśmy budżetem w wysokości 7,5 miliona złotych.

Mówienie o finansowaniu Malta Festival Poznań wymaga zmiany podejścia i myślenia o jego przyszłości w sposób strategiczny, jest to nie tylko obowiązek nas, organizatorów, ale także władz miasta i województwa (na ministerstwo przynajmniej na razie nie liczę), szczególnie jest to istotne w kontekście zagrożeń i kryzysów, jakich doświadczamy w ostatnich latach i które nadchodzą, a przede wszystkim wobec publiczności, która popandemicznie odbudowuje się chętnie i licznie uczestniczy w ponad 130 wydarzeniach organizowanych przez Maltę, z których ponad 100 było nieodpłatnych. Na koniec tej części przytoczę często ostatnio powtarzaną myśl premiera Churchilla, który na zaproponowany w wojennym budżecie brak pozycji „kultura” powiedział: „jeśli nie ma kultury, to o co my, cholera, walczymy?!”.

Chcę też odnieść się do sytuacji związanej z odwołaniem spektaklu „Nastia” Teatru Powszechnego z Warszawy i rezygnacji Pani Victorii Myronyuk ze spektaklem „Stypa”, co wywołało także rezygnację Kolektywu Analog. Moje koleżanki z działu programowego Dorota Semenowicz i Joanna Pańczak zarówno w mediach, jak i mediach społecznościowych wielokrotnie wyjaśniały i opisywały tę sytuację. Fundacja wydała dwa komunikaty w tych kwestiach. Powtórzę jeszcze raz: „Nastię” odwołaliśmy z powodów organizacyjno-techniczno-finansowych. Scena na Dziedzińcu Otwartym codziennie pokazuje nowy spektakl/koncert, wymaga to adaptacji przedstawień do warunków technicznych, którymi tam dysponujemy, a także koordynacji i czasu prób w ciągu dnia. Do pierwszych dni czerwca nie otrzymaliśmy od Teatru Powszechnego takich zmian adaptacyjnych, które pozwoliłyby na realizację „Nastii” w miejscu, czasie i technice, którą byliśmy tam w stanie zapewnić. Po rozmowach z Teatrem Powszechnym zapewniliśmy honorarium wszystkim artystkom/tom „Nastii”.

Osobiście, także jako widz Malty, bardzo żałuję, że nie doszło do pokazów „Stypy” Victorii Myronyuk – dom przy Lotaryńskiej, który parę lat temu powstał z inicjatywy Malty i kilku lokalnych „sił obywatelsko-sąsiedzkich”, był idealnym miejscem na prezentacje Jej spektaklu. Jeśli uchybiliśmy w czymkolwiek, przeprosiliśmy i przepraszamy jeszcze raz. Wypłaciliśmy też Pani Myronyuk część honorarium adekwatną do pracy, jaką wykonała na rzecz festiwalu. Chcę też jeszcze raz przeprosić publiczność Malty za to, że nie zobaczyła tych przedstawień.

Jednak nie mogę zgodzić się z opiniami przytoczonymi przez autora o „poniżających” warunkach pracy, jakie przygotowaliśmy dla Pani Myronyuk, a w domyśle także innych uczestniczek/ów Malty. Zaprezentowaliśmy 56 artystek/ów, aktywistek/ów, organizatorek/ów pochodzących z Ukrainy i Białorusi, pracując na transparentnych, podanych w open callu programowym warunkach. Z uwagi na charakter konkursowy warunki finansowo-organizacyjne dedykowane tym projektom były naturalnie skromniejsze niż na gotowe projekty, zapraszane z pełnym przygotowaniem techniczno-produkcyjnym. Chciałbym w tym miejscu podkreślić, że nie ma zgody na opinię z wspominanego przez autora listu otwartego, że w Malcie „(nie)możliwy jest szacunek dla osób artystycznych ze Wschodu”. Rozbieżny charakter planowanego wcześniej programu międzynarodowego i open calla wynika ze względów harmonogramu przygotowań i wieloletnio prowadzonej linii artystycznej festiwalu (np. „Portret” Luka Percevala zapowiedzieliśmy w 2020 roku, zobowiązujące do pokazu trylogii „Cały smutek Belgii” rozmowy trwały od 2019 roku, „The Köln Concert” Trajala Harrella zaprosiliśmy w 2020 roku). Wiele osób podpisanych pod protestem wielokrotnie współpracowało z Maltą, często była to współpraca wieloletnia. Przykro mi, że ich podpis znalazł się pod listem zawierającym sformułowanie, które sugeruje jakiś rodzaj segregacji.

W liście pojawi się też niepokój o ludzi tworzących Malta Festival. Cytuję: „[…] od lat obserwujemy sytuację, w której niewielki zespół dźwiga na barkach ogromną machinę produkcyjną…”. Chcę jako dyrektor Malta Festival Poznań (od jego początku, czyli od 32 lat) uspokoić wszystkich i powiedzieć, że stały zespół pracujący przez cały rok na rzecz Fundacji Malta jest od kwietnia każdego roku sukcesywnie zasilany grupą kilkudziesięciorga współpracowniczek/ów a w ostatnim etapie przygotowań także wolontariuszek/szy, przygotowujących festiwal. Zaś ośmioosobowy stały zespół Malty zatrudniony jest przez cały rok na etatach, otrzymuje też premię roczną, w lipcu i sierpniu pracuje 6, a nie 8 godzin dziennie, zaś od 24.12 do 2.01 (a często 6.01) oraz zawsze w piątek (a często i czwartek) przed Wielkanocą ma dni wolne, które nie są wliczane do urlopu. Poza tym kiedy jeszcze nikomu nie śniło się o pracy zdalnej, w 2016 roku wprowadziłem w fundacji fakultatywne piątki – czyli 1 osoba pełni rotacyjnie dyżur w biurze, pozostałe pracują zdalnie. Zespół Malty to na przestrzeni lat także kuźnia kadr poznańskiej kultury. Przynajmniej dwie wieloletnie współpracujące z Maltą osoby kierują ważnymi instytucjami kultury w Poznaniu, a kilka działa z sukcesem w najważniejszych instytucjach w Polsce. Zrealizowane w 2014 roku Atelier for Young Festival Managers, którego organizatorem jest EFA, czyli Europejska Fundacja Festiwalowa, potwierdza kompetencje i standardy pracy, a także relacje wśród wszystkich stron współtworzących Malta Festival Poznań. Oczywiście popełniamy błędy, mylimy się, mamy wątpliwości – coroczna ewaluacja pracy fundacji, która odbywa się z udziałem wszystkich najbliższych osób współtworzących festiwal, jest stałą praktyką od wielu lat. Na pewno w tym roku będzie ona jeszcze bardziej wnikliwa i uwzględni wiele uwag, które znalazły się w opiniach, które do nas docierają, a są i krytyczne i pozytywne, a niektóre entuzjastyczne.