Pomagać, chronić i pałować

Gospodarka kapitalistyczna zbudowana została na kilku fundamentach, wśród których szczególne znaczenie miały powszechność pracy niewolniczej, konsekwentna i bezlitosna kolonizacja społeczeństw spoza „europejskiego” kręgu kulturowego oraz proces rynkowej i społecznej marginalizacji kobiet. Wytworzona w czasie rozkwitu oświeceniowego idealizmu definicja „człowieczeństwa” odnosiła się do zdolności racjonalnego myślenia i osądu, które miały gwarantować jednostce podmiotowość prawną i polityczną. Poza ramami tak rozumianego „człowieczeństwa” znalazły się wszystkie tożsamości, których nie określały męskość, biała skóra i heteroseksualność. Społeczeństwo mieszczańskie XIX wieku utrwaliło model rodziny, w której kobiety wykonywały nieodpłatną pracę reprodukcyjną pod nadzorem państwa – rodziły dzieci, karmiły je i wychowywały. Zaplecze kapitalizmu i państw narodowych tworzą kobiety, które funkcjonują w domach, dostarczając rynkowi kolejnych konsumentów (dzieci) i dbając o pracowników (mężów). Z czasem sytuacja zaczęła się zmieniać – pod wpływem działalności ruchów emancypacyjnych rynek pracy uległ rozszczelnieniu, otwierając się dla kolejnej grupy osób uczestniczących w obiegu kapitału. Nawet w sektorze służb mundurowych pojawiły się rekrutki – żołnierki i funkcjonariuszki. Mimo to zachodni system wartości, utwierdzany przez struktury społeczne i kulturowe kody, nadal pozostaje skrojony pod męską tożsamość, która potrzebuje swojego Innego – kobiecości. Emancypacja, która jako model pracy u podstaw stworzyła ścieżki kariery dla kobiet, wrzuciła je jednocześnie w tygiel maskulinistycznych standardów (twardości, efektywności i racjonalności). Skutkiem tego jest albo interpretowanie obowiązków kobiet jako innych niż te wykonywane przez mężczyzn (miałyby je cechować ciepło, łagodność, empatia), albo postrzeganie kobiet spełniających męskie standardy jako niekobiece („baba z jajami”).

Skrócona diagnoza wpływu zachodniej polityki rynkowej na sytuację kobiet łączy się z tym, co Anna Smolar zaznacza w wywiadach, odnosząc się do wyreżyserowanego przez siebie spektaklu „Oficerki. O policji. Fantazja oparta na faktach” i mówiąc, że dotyczy on przede wszystkim relacji społecznych. Temat obecności kobiet w policji, kluczowy dla fabuły, stanowi pretekst do refleksji fundamentalnych. Co obecność funkcjonariuszek mówi o warunkowanych społecznie standardach płci? Dlaczego umowa społeczna dotycząca państwowego monopolu na przemoc okazuje się niewydolna? Dlaczego raz po raz docierają do nas obrazy nadużywania przez policję władzy, co z kolei pogłębia społeczny brak zaufania do munduru? I w końcu – czy możliwa jest taka organizacja strukturalna policji (bądź co bądź instytucji hierarchicznej), która opierałaby się na zrozumieniu, komunikacji i opiece? W spektaklu Smolar, będącym koprodukcją Komuny Warszawa i bydgoskiego Teatru Polskiego, stawiane są wszystkie te pytania. Równocześnie jednak jego twórczynie i twórcy – konsekwentnie i z rozmysłem – unikają formułowania jednoznacznych odpowiedzi.

Scenografia Anny Met stanowi wypadkową różnych wyobrażeń na temat sformalizowanych uroczystości szkolnych i pracowniczych. Wzdłuż bocznych ścian ciągną się rzędy twardych krzesełek, a w tyle sceny czeka bankietowy bufecik z kanapeczkami, paróweczkami i innymi miniprzekąskami. Wyżej podwieszone są okrągłe, niebieskie soczewki, rzucające na ścianę zgeometryzowaną poświatę. Tło tworzy wielowarstwowa płaszczyzna jasnoniebieskiego materiału, przywodząca na myśl damską bieliznę, a może końcówkę syreniego ogona. Całość uzupełniają wiszące przed oczami widzów i widzek dwa sznurki – na jednym umocowany jest mikrofon, a na drugim – puchar. To wokół niego koncentruje się akcja prezentująca przygotowania do uroczystości przyznania nagrody Policjanta Roku. Ma ona zostać wręczona Policjantce (Małgorzata Trofimiuk), pojawia się jednak problem – bohaterka wieczoru zamilkła. Nie wiemy, co konkretnie jest przyczyną jej milczenia, jednak z pewnością owo COŚ było na tyle wstrząsające, że doprowadziło funkcjonariuszkę do utraty głosu.

Policjantka jest wcieleniem klasycznego modelu Innej, która poprzez własną Inność nieintencjonalnie dekonstruuje zarówno struktury, w których uczestniczy, jak i fasady charakteryzujące osoby ją otaczające. Stoi w centrum prezentowanych wydarzeń, a równocześnie tworzy punkt wyjścia dla – często surrealnej – analizy samej policji. A także społeczeństwa, w ramach którego służba ta funkcjonuje. Plejada postaci scenicznych składa się z Syna Policjantki, wychowanego tyleż przez nią, co przez instytucję (Karol Franek Nowiński), Policjantki-Perfekcjonistki, która wszystko robi zgodnie z literą prawa (Sara Celler-Jezierska), Fotografa przesiąkniętego obrazami tragedii i cierpienia (Jakub Ulewicz), Policjanta-Psychologa (Damian Kwiatkowski), desperacko pragnącego rozmowy z kimkolwiek oraz feralnej Broni (Michalina Rodak), która raz po raz kusi postaci perspektywą użycia przemocy. Poza ścisłą orbitą postaci krążących wokół Policjantki znajdują się: Pies (Mirosław Guzowski), którego przywiązanie do Policjantki, w przeciwieństwie do pozostałych postaci, nie jest uzależnione od jej zawodu oraz Ofiara Policji (Małgorzata Witkowska) o sztywnym karku, z obsesją na punkcie swoich niegdysiejszych oprawców w mundurach.