DOI: http://doi.org/10.61269/XUHV1868
vol. XL, no. 3, 2024
„Głośnik” – preradiofoniczna historia słowa w polszczyźnie
Antoni Michnik
ORCID: 0000-0002-2279-2374
Zakres stron: 41–52
Abstrakt:
„Głośnik” – preradiofoniczna historia słowa w polszczyźnie
Punktem wyjścia artykułu jest analiza tekstów zgromadzonych w bazie polona.pl oraz pozostałych bazach Federacji Bibliotek Cyfrowych. W oparciu o te archiwa autor śledzi przemiany zakresu semantycznego słowa „głośnik” w polszczyźnie XIX wieku. Funkcjonowanie tego pojęcia jest szczególnie interesujące w kontekście wynalazków, które z dzisiejszej perspektywy jawią się jako prekursorzy współczesnego głośnika. Rozwój radiofonii po I wojnie światowej upowszechnia współczesne rozumienie terminu; wcześniejsze – preradiofoniczne – użycia w XIX-wiecznej prasie kulturalnej i słownikach pozwalają prześledzić zmiany nie tylko w obrębie samego języka, ale i całej akustemologii polskiego społeczeństwa tego czasu. Ewolucja znaczeniowa terminu „głośnik” to zarazem obraz głębszych przemian w postrzeganiu roli i znaczenia dźwięku. Pod presją polityk kulturalnych zaborców społeczność polska cofa się w poszukiwaniu tożsamości narodowej do poziomu języka, potem zaś – pod wpływem nowych mediów i stylów życia, ale też głębokich reform polszczyzny w Międzywojniu – wchodzi w interakcje z kulturowym fenomenem nowego medium, redefiniując z jego pomocą swoje spojrzenie na nowoczesność.
Słowa kluczowe: akustemologia, głośnik, pole semantyczne, historia dźwiękowa, historia polszczyzny
Abstract:
“Loudspeaker” – a Pre-Radiophonic History of the Word in the Polish Language
The starting point of this article is the analysis of texts collected in the Polona.pl database and other databases of the Digital Libraries Federation. Based on these archives, the author outlines the transformation of the semantic scope of the word głośnik – “loudspeaker” – in 19th-century Polish. The functioning of this term is particularly interesting in the context of inventions which, from today’s perspective, appear as precursors of the modern loudspeaker. The development of radio broadcasting after the First World War popularised the contemporary understanding of the term; earlier – pre-radiophonic – uses in the 19th-century cultural press and dictionaries make it possible to trace changes not only within the language itself, but also the entire acoustemology of Polish society of the time. The semantic evolution of the term “loudspeaker” is at the same time a picture of deeper shifts in the perception of the role and meaning of sound. Under the pressure of the cultural policies of the partitioners, the Polish community retreated in its search for national identity to the level of language, and then – under the influence of new media and lifestyles, but also of the profound reforms of the Polish language in the interwar period – interacted with the cultural phenomenon of the new medium, with its help redefining its view of modernity.
Keywords: acoustemology, speaker, semantic field, sound history, Polish history
5,00zł
