Artykuł poświęcony jest jednemu z najbardziej emblematycznych, a zarazem mrocznych miejsc dla hiszpańskiej pamięci zbiorowej, tj. Dolinie Poległych jako obiektowi praktyk społecznych i kulturowych wraz z ich wymiarem symbolicznym. Ten kompleks zapewnia swoiste laboratorium do obserwacji pasywnych oraz aktywnych form konsumowania dóbr kultury, praktyk religijnych, a również ekspresji postaw światopoglądowych. Mroczna historia frankizmu, w tym masowe egzekucje i wymuszone zaginięcia oraz fakt, że mieści się tam grób generała Franco budzą zaciekawienie turystów krajowych i zagranicznych. Miejsce to oraz współczesne reinterpretacje jego znaczenia są jednak też przedmiotem poważnych sporów ideowych, jakie toczą się w przestrzeni publicznej w Hiszpanii od czasów transformacji systemowej.

Słowa kluczowe: Hiszpania, Dolina Poległych, praktyki kulturowe, utowarowienie pamięci, frankizm, pojednanie, spory ideowe.