Polska sztuka narodowa

Realizując ideologiczne cele swoich stronnictw, polscy politycy starają się wywierać wpływ na rozmaite dziedziny życia społecznego w kraju; nie tylko te, które pozostają w ścisłej zależności od władz centralnych, ale też takie, które kształtować mogą jedynie pośrednio – przez sugestię, presję czy wpływ na finansowanie inicjatyw instytucjonalnych czy oddolnych, realizowanych przez organizacje pozarządowe. Trwające od 2015 roku rządy Zjednoczonej Prawicy przyczyniły się do retorycznej deprecjacji różnorodności społecznej i kulturowej, zastępowanej przez dominację perspektywy narodowej, z którą ściśle łączona jest tradycja polskiego katolicyzmu. Pryzmat narodowy i religijny prezentowany jest jako najbardziej właściwa, a często wręcz jedyna dostępna forma patriotyzmu, której realizacja traktowana bywa jako obywatelska powinność. Przymiotnik „narodowy” używany jest obecnie w Polsce nie tylko do opisu konkretnych, istniejących zjawisk, ale też jako element postulatywny. Interesom „narodowym” podporządkowywane są ustrój i system prawny państwa polskiego, jego relacje międzynarodowe czy – odnoszona do założeń polityki historycznej – narracja dotycząca przeszłości. Pośrednim sposobem realizacji wszystkich tych celów jest kształtowanie priorytetów w zakresie edukacji i kultury.

Przedstawiciele Zjednoczonej Prawicy jeszcze przed wygranymi wyborami parlamentarnymi w 2015 roku formułowali postulaty przyszłej polityki kulturalnej. Jarosław Kaczyński zapowiadał wówczas realizację celów edukacyjnych za pośrednictwem kina, proponując finansowanie produkcji „jednego lub dwóch wielkich, hollywoodzkich filmów, które pokażą, jak naprawdę wyglądała wojna w Polsce”. Niedługo później Jarosław Sellin, już jako podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wskazując konkretne, prezentowane jako heroiczne, postacie historyczne, ogłosił konkurs na takie właśnie scenariusze filmowe. Natomiast Mariusz Błaszczak, wówczas minister spraw wewnętrznych, zapowiadał: „Trzeba zatrudnić Cruise’a, Gibsona czy kogoś, kto jest znany na świecie. Aktora hollywoodzkiego, który wcieliłby się w postać Polaka w czasie II wojny i pokazał historię”. Kultura narodowa, jak przekonujemy się w ciągu ostatnich kilku lat, ma służyć nie tylko realizacji celów polityki historycznej, ale także kształtowaniu świadomości społecznej, utwierdzaniu pozycji Kościoła katolickiego w Polsce oraz dyskredytowaniu ideowych przeciwników politycznych polskiej prawicy.

W 2022 roku minie dziesięć lat od prezentacji wystawy „Nowa Sztuka Narodowa. Realizm narodowo-patriotyczny w Polsce XXI wieku” w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Zmiany, jakie w czasie tej dekady dokonały się zarówno w dyskursie dotyczącym sztuki w Polsce, jak i w praktyce wystawienniczej, widowiskowej czy promocyjnej, które zależą od osób kierujących konkretnymi instytucjami kultury, symbolicznie zaznaczyły instalacja Jerzego Kaliny „Zatrute źródło” na Dziedzińcu Głównym Muzeum Narodowego w Warszawie (2020) oraz reakcje przedstawicieli władzy na spektakl „Klątwa” w reżyserii Olivera Frljicia w Teatrze Powszechnym w Warszawie (2017). Zapraszamy do przyjrzenia się założeniom i praktycznym efektom przyjmowania perspektywy narodowej w obszarze współczesnej polskiej twórczości artystycznej różnych dziedzin, a także krytyki sztuk wizualnych, literatury, teatru czy muzyki. Interesują nas różnorodne perspektywy widzenia tematu polskiej sztuki narodowej. Zachęcamy do krytycznego przyjrzenia się zagadnieniom, które się z nim wiążą. Poniżej wskazujemy kilka możliwych zagadnień związanych z proponowanym przez nas tematem numeru, które realizować można na konkretnych przykładach; nie chcemy jednak, by ich repertuar ograniczał zakres tematyczny proponowanych artkułów, będąc jedynie wskazówką dla Autorek i Autorów:

– czy istnieje współczesna polska sztuka narodowa, jakimi tematami się zajmuje i jakie przybiera formy?
– czym się charakteryzuje – jakie tematy porusza i jakie pełni funkcje: krytyczne czy afirmatywne; jest dopełnieniem czy alternatywą dla sztuki kosmopolitycznej, uniwersalnej, internacjonalnej?
– jakie efekty (w wymiarze politycznym, społecznym, kulturotwórczym, edukacyjnym) przynosi ukierunkowana narodowo polityka kulturalna państwa?
– czy polska sztuka narodowa wykształciła specyficzne środki przekazu, poetykę, repertuar tematów?
– jak sztuka narodowa wpływa na istniejące narracje historyczne – potwierdzając je i umacniając czy też będąc formą backlashu?
– jaka jest relacja kultury ludowej i kultury narodowej?
– jaki jest wpływ polityki instytucjonalnej prowadzonej w Polsce przez władze różnych szczebli na możliwości pracy artystów i ich twórczość?