Wysychający nurt

Repertuar Nachum wydaje się impregnowany na współczesne konteksty. Nieco inaczej jest w przypadku EPki będącej zapowiedzią większego materiału duetu Szumacher–Cieślak. Nietrudno w tym krótkim materiale bowiem poczuć ciężar zeitgeistu. „Libe” to trzy kołysanki, w których zza gęstego, mrocznego woalu wyziera matczyna czułość. Kołysanka, zgodnie z jej rodowodem, to intymna opowieść o świecie, słodko-gorzki monolog (najczęściej) matki, przepełniony troską i nadzieją. Jak zauważyła Beata Stefaniak-Maślanka, to, „o czym w kołysankach ludowych mówi dziecku matka, jest tym, co składa się na jej życie”. Niepozorna forma w szczególnych przypadkach nabierała w historii nawet wywrotowego, antysystemowego charakteru – jak w getcie łódzkim, gdzie przewodniczący Judenratu zabronił wykonywać publicznie kołysankę „Mach cu di ejgelech” („Zmruż oczęta”), którą poeta Jeszajahu Szpigiel zadedykował zmarłej tam córce. „Jestem teraz w czerni” śpiewa z kolei w jidysz Joanna Szumacher – artystka audiowizualna, wokalistka, autorka słuchowisk, współtwórczyni Festiwalu Kultury Żydowskiej w Grodzisku Mazowieckim – a akompaniuje jej uznany łódzki producent Paweł Cieślak. „Prymitywny”, mocny rytm i konstelacja posępnych, elektronicznych plam tworzą tu gotycki nastrój, który już wcześniej, na płycie „Kopyta zła”, był istotnym elementem ekspresji duetu. Jej rdzeniem jest jednak wokal Szumacher, który nadaje „Libe” wręcz hymnicznego wyrazu. Charakterystyczna wokalizacja języka jidysz w połączeniu z bogatym harmonicznie, melodyjnym głosem artystki mogłyby stanowić definicję stylistyki noir. Intonacja skrywa zaś cały wachlarz uczuć: od lęku i niepewności po nadzieję i siłę, co słychać zwłaszcza w tytułowym utworze, gdzie w ciągu zaledwie kilku taktów przejmująca kołysanka przeobraża się w podniosłą pieśń. Z wokalną charyzmą Szumacher doskonale korespondują subtelne, choć sugestywne podkłady muzyczne. Cieślak tworzy mgłę dźwiękową z burdonów, plam, efektów pogłosowych, dyskretnych tekstur czy elektronicznych „cykaczy”, często słyszanych choćby we współczesnym trapie. Dodatkowo powiela i modyfikuje wokalne ścieżki, efektownie zniekształcając głos w tle, co jest jego producencką sygnaturą. Nawiązując zaś do tradycji żydowskiej, w nokturnie „Troyerik nr 1” sięga po klarnet. Wydobywa z instrumentu kruche, rachityczne brzmienie, przy pomocy którego kreśli strzęp melodii zanurzonej w otchłani ambientowych zewów.

Konwencja nokturnu oraz klarnet pełnią istotną funkcję także na „Eternity for a While”, solowej płycie Mikołaja Trzaski. Nawiązania do muzyki żydowskiej, chasydzkich skal, melodyjności, nigunów, tak liczne dotąd w twórczości artysty (warto tu przywołać zwłaszcza takie projekty, jak Ircha czy Shofar), są tym razem niezwykle subtelne, sprowadzone do krótkich melodycznych szkiców i brzmienia. Tym, co nawiązuje relację z tradycją, jest tutaj przestrzeń odgrywająca rolę świadka intymnego monologu solisty. Nagranie zostało zrealizowane w byłym żydowskim domu przedpogrzebowym cmentarza w Słupsku. Nie jest to jednak kolejna płyta wpisująca się w koncepcję wykorzystania przestrzeni jako dodatkowego instrumentu, jak w przypadku zespołu E/I Szymona Gąsiorka. Pogłos, echo, długie wybrzmiewanie i inne zniekształcenia odbijającego się od ścian dźwięku tworzą tu delikatną poświatę, obwiednię zmiękczającą brzmienie instrumentów. Wnętrze domu modlitewnego jednocześnie staje się schronieniem dla introspekcyjnej muzyki Trzaski, okiem cyklonu wygłuszonym wobec szalejącego na zewnątrz chaosu wojen, konfliktów, dezinformacji czy globalnego wymierania. Akustyczny azyl, w którym skrył się Trzaska, zaowocował materiałem delikatnym i pełnym zadumy.

„Eternity for a While” sprawia wrażenie, jakby została nagrana przez zespół (wielokrotnie – ze względu na brzmienie, tempo, eteryczność nastroju – pojawiają się skojarzenia z twórczością Bastardy). Konstrukcja albumu jest piętrowa: zrealizowana przez artystę w pojedynkę, ścieżka po ścieżce, instrument po instrumencie, warstwa po warstwie, cierpliwie dogrywanych w żmudnym i pracochłonnym procesie. Basowe klarnety (imitujące chwilami również brzmienie wiolonczeli), perkusjonalia, a raczej ich akustyczne emulacje, często o nierozpoznawalnym źródle (prawdopodobnie część z nich to klapy dęciaków), delikatne przestery, burdony i szumy powietrza prześlizgującego się przez szczeliny instrumentów tworzą niezwykle nasyconą dźwiękową strukturę. Stonowana ekspresja Trzaski, odmienna od tej, do której przyzwyczaił nas w swoim freejazzowym wcieleniu, zdradza doświadczenie, jakie twórca zdobył podczas komponowania muzyki filmowej. Płynność narracji, skupienie na frazie, ilustracyjność z jednej strony pozostawiają słuchaczowi przestrzeń na kontemplację, ale z drugiej wydają się powtarzalne i przygaszone. Bodaj najbardziej hipnotyzującymi momentami są tutaj współbrzmienia nakładanych na siebie klarnetów, rezonujące w nietypowych skalach. W pewnym sensie „Eternity for a While” to także kołysanki – tym razem dla dorosłych, boleśnie odarte z ludowej baśniowości i bezkreśnie smutne.

Fakt, że muzyka żydowska ponownie jest w uśpieniu i czeka na lepszy dla siebie moment, to znak czasów, w których sztuka pozbawiona politycznych odniesień i tworzona przez artystów często reprezentujących postawy antyreżimowe czy antywojenne zostaje stłamszona przez politykę.