Sztuka porażki

Tu nic nie musi się udać, a może nawet udać się nie powinno. Jesteśmy na planie nowego reality show o znaczącym tytule „You Can Fail! Porażka Show”. Dziś w Teatrze Komedia zmieniają się zasady i to nagromadzone w życiu porażki i ich przekonujące przedstawienie na scenie gwarantują zwycięstwo i sławę. Przegrywanie też może być sztuką.

Sposób realizacji programu telewizyjnego, który jest miejscem akcji spektaklu Justyny Sobczyk, nie obiecuje zresztą spektakularnego sukcesu. Nie ma tu wielkiej ekipy ani profesjonalnego studia. Na scenie widzimy kilka kolorowych siedzisk i poduszek, poprzewracane figury liter i podświetlany napis „You can” (scenografia: Wisła Nicieja). Kierowniczka planu (Kaśka Dudek) stara się jakoś wszystko pozbierać do kupy. Z boku stoi przebrana za kota muzyczka (Magda Dubrowska). Na scenę wchodzi również prowadzący show (Maciej Pesta), który jest chyba w nie najlepszym stanie emocjonalnym. Może dlatego, że brakuje uczestników – do udziału w programie prawie nikt się nie zgłosił, a te kilka osób, które pojawiły się na scenie (Grzegorz Brandt, Anna Drózd, Aleksander Orliński, Marta Stańczyk), musi zdecydować, kto z nich zasiądzie w jury, a kto będzie występował. Podział funkcji pozostaje jednak płynny.

Miarą sukcesu jest tu największa liczba jak najbardziej spektakularnych porażek. Kategoria ta traktowana jest bardzo szeroko: za porażkę może być uznana nieudana kariera, problemy w edukacji, brak rodzeństwa, brak miłości, niemożność dostania się do wymarzonej szkoły czy życie niewpisujące się w schemat „normalności”. Kolejni uczestnicy show podchodzą do mikrofonu i w stand-upowej formie opowiadają o swoich życiowych problemach. Niektórzy realizują także krótkie performanse, które mogą im pomóc zrekompensować braki i niedostatki. Dlatego właśnie jedynaczka odgrywa scenę, w której ma liczne rodzeństwo i może porozmawiać ze swoimi siostrami o problemach sercowych (na moim pokazie tę scenę grała asystentka reżyserki Maria Gustowska, która zastępowała kontuzjowaną aktorkę Teatru 21 Annę Łuczak). Nauczycielka (Martyna Peszko) zaś opowiada o swojej nieudanej karierze, przynajmniej na chwilę rezygnując z oceniania innych osób, czego naprawdę nie lubi robić.

Struktura spektaklu nie powiela struktury podobnych show. Problemy w trakcie realizacji prowadzą do przełamania schematu występ – ocena. W „You can fail” jest miejsce na smutek i płacz prowadzącego. Kierowniczka produkcji pojawia się przed kamerą, a pomiędzy uczestnikami i jurorami dochodzi do licznych interakcji. W tym wszystkim jest także czas na występy wokalistki, której z powodu zachrypniętego głosu nie przyjęto do szkoły muzycznej, oraz pojawienie się drag queen (Maciej „Gąsiu” Gośniowski), będącej gwiazdą programu, która – mimo minorowych nastrojów i słabych warunków na scenie – przeistacza się w prawdziwą diwę.

Spektakl Sobczyk dedykowany jest młodej widowni – oglądałam go na porannym pokazie dla szkół. Poruszane tematy są jednak na tyle uniwersalne, że również starsi znajdą tu coś dla siebie. Twórców inspirowała książka „Przedziwna sztuka porażki” Jacka Halberstama, wydana w Polsce przez Krytykę Polityczną. Autor pokazuje w niej, jak bardzo normalizujący jest sukces, wyznaczający utarte ścieżki i sztywne standardy. Dlatego doceniony zostaje przez niego queerowy potencjał porażki, jej indywidualizm i związane z nią drogi ucieczki przed dominującymi systemami, takimi jak kapitalizm, heteroseksualizm, patriarchat czy kult zdrowia i pełnosprawności.

Koprodukcja Teatru 21 i Teatru Komedia powołuje szeroki sojusz wykluczonych z tradycyjnych opowieści o zwycięstwie. Na scenie widzimy aktorów z zespołem Downa, zachrypniętą piosenkarkę, aktorkę, której przepowiadano porażkę oraz drag queen. Naruszając granice między odgrywaną rolą a prywatnością, postacie opowiadają o porażkach, korzystając z osobistych doświadczeń aktorek i aktorów. Dużą zaletą spektaklu jest szeroka reprezentacja – tworzenie sojuszu interesów i ukazywanie różnorodności. Wyjście z binarnego podziału między sukcesem a porażką przyda się przecież osobom z bardzo różnymi doświadczeniami, które połączyć może chęć podążania własną drogą.

Największą zaletą tego ciekawego spektaklu nie są jednak podejmowane tematy i płynące z nich wnioski, a odważne, świetnie działające interakcje z publicznością. Przez cały czas relacja pomiędzy sceną a widownią jest bardzo żywa, a widzowie są zachęcani do współuczestnictwa – najpierw jako osoby zgromadzone w studiu motywowani są do braw, okrzyków i skandowania nazwy show. W tym teatrze nikt nie upomina ani nie ucisza odbiorców, a harmider traktowany jest jako oznaka i dowód zainteresowania.