Soundtrack Planety A

Może to polska jesień, może niekończąca się pandemia, a może to nieuchronnie zbliżająca się do mnie trzydziestka – od kilku miesięcy szczególnie często myślę o Marku Fisherze. Coraz więcej uwagi i czasu poświęcam koncepcji kwasowego komunizmu, bo trudno mi inaczej, niż przyjmując taką właśnie optykę, myśleć o przyszłości, która jawi się jako czas realizacji katastrofy klimatycznej, jeszcze bardziej pogłębiających się nierówności społecznych, kryzysów migracyjnych i popularyzacji fundamentalizmów.

Moje intuicje splatają się z kilkoma znaczącymi wyborami programowymi i kuratorskimi: kwasowym komunizmem przesiąknięta była Metabolic Rift, tegoroczna wystawa towarzysząca Atonalowi, a Haus der Kulturen der Welt poświęciło koncepcji Fishera w czerwcu tego roku dwudniowe sympozjum; warto też dodać, że pod koniec roku ukazał się (z lekkim opóźnieniem) poświęcony kwasowemu komunizmowi numer czasopisma „Praktyka Teoretyczna” (2/2021).

Kwasowy komunizm (acid communism) to tytuł nigdy nieukończonej książki Fishera i projekt intelektualny, który rozumiem jako rozwinięcie dwóch innych koncepcji filozofa. Pierwszą z nich jest realizm kapitalistyczny (capitalism realism), wskazujący na zbiorowy kryzys wyobraźni, sprawiający, że trudniej nam pomyśleć o końcu kapitalizmu niż końcu świata (tu kwasowy komunizm stanowiłby odpowiedź i przeciwwagę), drugą – widmontologia (hauntology), która oznacza rezygnację z przyszłości. Przyszłości nie będzie, została odwołana – jedyne, co pozostaje, to odgrywać na nowo zaszłe historie.

Fishera nie łączyłam do tej pory z muzyką inną niż ta, o której pisał: twórczością Buriala i, przez system skojarzeń, jego lokalnych kontynuatorów, takich jak Zaumne. Dlatego na dwudniową FAZMĘ – festiwal organizowany przy współpracy Centrum Kultury Zamek i PCNS Future Labs, z nawiązującymi do widmontologii „Widmotonami” w podtytule – wybrałam się z zaciekawieniem i obawą.

***

Pierwszy dzień FAZMY skupiał się na reinterpretacji muzyki elektroakustycznej. Kompozycje z lat 70. zostały przepisane na elektroakustyczne trio i zaprezentowane – po niemal 50 latach od powstania – w nowej odsłonie.

Pogrążeni w czerwonej łunie i gęstym dymie Sebastian Dembski, Marta Kaca, Jan Skorupa (Polystalgia) wywoływanie duchów praprzodków muzyki elektronicznej rozpoczęli od „Music for a Large Ensemble” Steve’a Reicha.

Jowialna i nostalgiczna kompozycja Reicha jawiła się jako wprawka do dalszej części wieczoru: „Drums” Laurie Spiegel, retro-futurystycznego „L’espace-temps” Bernarda Parmegianiego i poetyckiego „Tu m’ecoutes” Luca Ferrariego, wykonanych na podstawie autorskich transkrypcji. Utwory pierwotnie nie były pomyślane do wykonywania na żywo, decyzją zespołu kuratorskiego stało się jednak inaczej. Za uderzającą i profanacyjną uznałam w pierwszej chwili próbę odtworzenia przez Polystalgię dźwiękowej warstwy utworów – skupienie się na estetyce bez reinterpretacji eksperymentów, manipulacji technologicznych czy chociażby „ponownego otwarcia i złożenia na nowo”, jak definiuje ponowne interpretacje „klasyki” muzyki elektroakustycznej Monika Pasiecznik.

Z zacietrzewienia i niesprawiedliwej diagnozy wyprowadził mnie ostatni wykonywany owego wieczoru utwór: skomponowane w 2021 roku przez Polystalgię „Slow Cancellation of the Past” zbudowało kontekst dla uprzednich doświadczeń. Liminalny charakter finałowego utworu obnażył strategię stojącą za próbą odtworzenia dźwiękowej – interfejsowej – warstwy utworów z lat 70.: „epoki kaca” po utopijnych latach 60., okresu walki i przemian ustanawiających obecny porządek „systemu, który wytwarza sztuczny niedostatek po to, by wytworzyć rzeczywisty niedostatek; systemu, który wytwarza rzeczywisty niedostatek po to, by wytworzyć sztuczny niedostatek”.

W tym kontekście gest odtworzenia estetyki i brzmienia – bez zanurzania się w materialną istotę utworu – stał się manifestem słabych ontologii, migotliwych podmiotów i duchów przeszłości nawiedzających teraźniejszość (czymkolwiek by dla nas była). To przywołanie minionego czasu w jego strzępkach, łunach, delikatnej powierzchni. Rejestracja gorączkowych pragnień doświadczenia przeszłości, której nigdy nie będziemy mieć szansy doświadczyć.

Finałowe „Slow Cancellation…” rozciągnięte było pomiędzy spekulacjami na temat dalekich perspektyw a melancholią. Medytacyjne i czasem majestatyczne, zawieszone w bezczasie i przestrzennych, organicznych dronowych brzmieniach jawiło się jako właściwy soundtrack do „Diuny”: nie do lynchowskiej surrealistycznej wersji, nie do instagramowo-vouge’owej interpretacji Villneuve’a, ale do „Diuny” Herberta, tej rozgrywającej się w wyobraźni czytelników. Rzewne i zimne, nostalgiczne i futurystyczne „Slow Cancellation…” wybrzmiało jako muzyka pomiędzy tym, co realne, spekulowane i wyobrażone: hymn rewolucjonistów petrocenu i fanfar zwycięstwa Fremenów nad systemem eksploatacji planety. Soundtrack Planety A.