Notatki z pogranicza polsko-białoruskiego

Notuję na miejscu, na bieżąco:

To, co wydawało się jeszcze przez kilkoma tygodniami mało prawdopodobne, dziś powoli staje się rutyną. Przemoc przenika wszystko, wyłazi z upchniętych w podświadomości, upudrowanych nacjonalizmem ciemnych komórek (nie)pamięci. Wyłazi z wiejskiej stodoły, w której Polacy spalili swoich żydowskich sąsiadów, powraca w puszczy usianej masowymi grobami rozstrzelanych cywilów i powstańców. Nie wytnie się i nie spali tego, co jest, tych, którzy_re są. Tu nikt nie jest u siebie. Dziadek urodzony w Baku, babcia w białoruskiej rodzinie, pradziadek z Prus, zmienił nazwisko. Ojciec wyemigrował do Stanów. Ja wyprowadziłam się stąd tuż po podstawówce. Tu, gdzie jestem, ktoś był już wcześniej. Na to, gdzie będę, pracuje cały kolektyw.

Marzą mi się jasne, wieloosobowe miejsca do zamieszkiwania, ze wspólną kuchnią, w której gotujemy na zmianę, z ogrodem, który uprawiamy razem, z posiłkami, które nas łączą. Tu, gdzie jestem, jest duży dom z kominkiem, długim stołem i piękną historią oporu. Leży w środku puszczy, jest z niej ulepiony. Dom i puszcza są jednocześnie schronieniem i zagrożeniem. W domu jest ciepło, można tu zjeść i bezpiecznie zasnąć, nawet jeżeli sen jest urywany. Jest też miejscem pracy, trudnych relacji, drobnych i większych konfliktów; miejscem, które daje, ale równie dużo wymaga. Znajduje się poza systemem i strukturami. Współtworzony z potrzeby chwili, jest sprawdzianem tego, jak może działać społeczeństwo poza instytucjami, rynkiem i ciasnymi ramami oficjalnej polityki. Las-kryjówka kaleczy stopy, dłonie i twarze, może wyłupać oko i zmrozić na śmierć. Przynosimy do niego ciepło w owiniętych ogrzewaczem słoikach z zupą. Mamy też bieliznę termiczną, herbatę, śpiwory i buty za kostkę. Mamy powerbanki i raczej rzadko karty sim. Niesiemy dom na plecach do puszczy, dla osób, które z ich domów wygnała przemoc. Przemoc. Nie tylko dom jest z puszczy, ludzie też mają puszczę w sobie; tę dającą ukojenie i tę zimową, gęstą od ciemności i chłodu, który zabija.

Do bazy w S. – jednego z kilku w tym regionie miejsc, którymi zajmuje się Grupa Granica – przyjeżdżamy w niedzielę wieczorem. Duży, drewniany dom z długą historią samoorganizacji, zapisaną w co najmniej trzech pokoleniach. Od września tego roku stał się rotacyjnym miejscem pomocy osobom w kryzysie uchodźstwa. Na miejscu jest już 36 osób – pomagają w magazynie, kuchni, dbają o „ognisko domowe”, wychodzą do lasu jako grupy akcyjne.

Trochę przypadkiem zostaję wciągnięta do porządkowania rzeczy w magazynie. Charakter pracy przedstawia mi Ania. Jest tutaj od dwóch dni i wie już jak poruszać się pomiędzy masą rzeczy wypełniających całe pomieszczenie. Najwięcej miejsca zajmują ciepłe, zimowe śpiwory, karimaty, puchowe kurtki i buty we wszystkich rozmiarach. Na regale i w kartonach rozłożone są dodatkowo polary, swetry, bluzy, odzież termiczna, spodnie, mnóstwo skarpet. Odzież musi być ciemna, „nierzucająca się w oczy”, wszystkie odblaskowe elementy zostają zaklejone czarną taśmą. Rzeczy przekazane do S. pochodzą ze zbiórek w całej Polsce oraz z bazy PCK w najbliższym większym mieście – w Białymstoku. W mniejszym pokoju, oddzielonym ścianką, przygotowujemy magazyn z suchą żywnością. Pakujemy ją do specjalnych pakietów razem z folią termiczną i skarpetkami.

W każdym plecaku, który trafia do lasu, musi znaleźć się ciepła zupa, herbata, pakiet z żywnością i (wedle zapotrzebowania) buty, odzież termiczna i/lub śpiwór. Instrukcję zapakowania plecaków otrzymujemy na karteczce. Najczęściej zapisana jest tam liczba osób, dla których potrzebne są rzeczy – przykładowo: 20, w tym 4 kobiety i 5 dzieci (2, 3, 4, 6, 10 lat). Dla młodszych dzieci pakujemy mleko w proszku i wrzątek, deserki Bebiko, coś słodkiego, małe ubranka; dla kobiet dodatkowo podpaski i chusteczki nawilżane; dla facetów po paczce papierosów; dla wszystkich powerbank. Do grupy, która liczy ponad 10 osób, wysyłane są co najmniej trzy do czterech osób, każda z plecakiem. Aktywiści_ki mogą oficjalnie pomagać tylko tym, którym udało już się wyjść poza obręb stanu wyjątkowego. Dalej wstęp mają tylko wojskowi i lokalna ludność. W ciągu dnia łatwiej jest się poruszać po puszczy i zlokalizować grupę, łatwiej jest też ściągnąć na siebie uwagę straży granicznej i policji kontrolujących wszystkie samochody przyjeżdżające do i wyjeżdżające ze strefy. Do tej pory aktywistów_tek nie spotkały większe nieprzyjemności ze strony władzy. Jadąc samochodem wypakowanym po sufit rzeczami z PCK, wywołałam porozumiewawczy uśmiech na twarzy kontrolującego mnie policjata. „W celach turystycznych?”. „Tak, w celach turystycznych”. Policja i straż graniczna to mieszkańcy okolic, wzbudzają zaufanie, w większości nie chcą robić problemów. Co innego wojsko, które zostało tu zesłane z baz z całej Polski – oni wykonują rozkazy. Coraz częściej zdarzają się również ataki ze strony prawicowych grup, które podszywają się pod straż graniczną i dokonują samowolnych zatrzymań aktywistów_ek oraz dopuszczają się agresji wobec Uchodźców.

Gdy grupa akcyjna odnajdzie ludzi koczujących w lesie, podaje im herbatę i zupę, a następnie zaczyna rozmowę (często choć jedna z uciekających osób jest w stanie komunikować się po angielsku). Przedstawiane są im opcje, wypełniane pełnomocnictwa do reprezentowania ich przed polskimi władzami, mogą oni oficjalnie, najlepiej w obecności mediów, prosić o azyl w Polsce (straży jest wtedy trudniej wywieźć ich z powrotem do Białorusi, łamiąc tym samym konwencję genewską), udać się na jakiś czas do bezpieczniejszych miejsc lub zdecydować się na nieoficjalną drogę: czekania w lesie na przewoźników. Ostatnia opcja jest często wybierana przez te osoby, których celem są Niemcy i które są w stanie zapłacić za transport. Jest o tyle ryzykowna, że kierowcy nie zawsze na pierwszym miejscu stawiają dobro swoich „klientów”.