Domek dla lalek

Cierpię na pewną przypadłość, być może wy też ją znacie. Noszę w głowie katalog imion i nazwisk, ale kiedy trzeba przyporządkować je do twarzy – wymiękam. Wystarczy drobna zmiana dekoracji, inna charakteryzacja, koszulka polo zamiast skórzanej kurtki i już – bliscy muszą przypominać mi, że to przecież ten lub ta, że dopiero tydzień temu oglądaliśmy ją w czwartym sezonie ulubionego serialu, że znam tę fizys niemal od urodzenia, a teraz zgrywam głupa i zasłaniam się nieczułym hipokampem. Nic nie poradzę, to nie żadna ściema. Nie pamiętam ludzi z ekranu, nie potrafię przenosić ich z obrazu w obraz i z opowieści w inną opowieść. Tak jakby każdy film był odrębnym, zamkniętym światem, który przestaje istnieć wraz z napisami końcowymi.

Są oczywiście wyjątki (potwierdzające regułę) – na przykład taki Bruce Willis, o – tego aktora to nie pomylę nigdy. Albo ostatnio Frances McDormand i Michael Kenneth Williams – ich też raczej rozpoznam bez problemu. Do tego wąskiego grona, mało oryginalnie, zaliczyłbym również Tildę Swinton – twarz (i w ogóle – postać) niepodrabialną i nieprzegapialną. Kiedy w „Ludzkim głosie” Pedro Almodovara Tilda przechadza się po dziwnie staroświeckim sklepie z narzędziami, bacznym wzrokiem obserwuje ją jeden z kasjerów – i ja od razu wiem, że on wie. Bo im bardziej Swinton stara się nie rzucać w oczy – na przykład zasłaniając twarz wielkimi ciemnymi okularami – tym bardziej wiadomo, że to ona. Kobieta krąży między regałami, przykuwając uwagę jednoosobowej publiki, i w końcu z masy żelastwa wybiera ten jeden „adekwatny” przedmiot. Jest nim oczywiście siekiera. No bo nie wiem, czy ktoś z was choćby przez chwilę wyobrażał sobie, że Tilda kupi, dajmy na to, wałek do malowania? Czy ktoś widział ją kiedyś w warzywniaku, jak kupuje ziemniaki i ogórki? Jeśli nawet, to raczej tę najbardziej wykręconą, kosmicznie opalizującą papaję z szuflady owiniętej łańcuchem.

Do uniwersum Almodovara – świata charakterystycznych kobiet w pastelowym otoczeniu – Swinton pasuje jak ulał. Muszę się jednak przyznać, że nie jest to mój świat. Almodovar wczesny, ten bardziej punkowo-queerowy, mógł mi się wydawać atrakcyjny, natomiast jego ostatnie filmy to autorska sygnatura (te kolory i dizajnerska estetyka!) pod mocno przeciętnymi historiami. Tak jakby słynny reżyser zaczął przedkładać wnętrzarstwo nad robienie porządnego kina. Nie zmienia to oczywiście faktu, że w Polsce Almodovar ma rzesze oddanych miłośników, gotowych wysupłać ostatni grosz na choćby kilka chwil w towarzystwie Mistrza. Stąd roztropna decyzja Gutek Film, żeby polockdownowy sezon kinowy zainaugurować właśnie „Ludzkim głosem” – trzydziestominutowym shortem na motywach monodramu Jeana Cocteau z 1930 roku, który uzupełnia dłuższa od samego filmu rozmowa reżysera, aktorki i brytyjskiego krytyka Marka Kermode’a na Zoomie (znak czasu). Krótki metraż ma także wymiar precedensowy dla twórczości Almodovara – to jego pierwsze dzieło zrealizowane w języku angielskim oraz – czego możemy dowiedzieć się z Q&A – zapowiedź dalszej współpracy z Tildą Swinton i dalszej eksploracji anglofońskiego terytorium.

Pytanie, czy jest to precedens udany – i czy na pewno pasuje do dystrybucji kinowej – pozostaje jednak otwarte. Tekst Cocteau jest w końcu przybyszem z innej epoki – godzinna rozmowa telefoniczna porzuconej kochanki z byłym partnerem to przede wszystkim dramat zależności, w którym kobieta, skonstruowana z męskiej uwagi i aprobaty, próbuje wyrwać się ku autonomii w serii histerycznych gestów. Rażący anachronizm monodramu sprzed prawie stu lat Almodovar chce przełamać, jak się zdaje, na dwa sposoby. Po pierwsze – samym obsadzeniem w głównej roli Swinton, czyli przeciwieństwa stereotypowych uległości i miękkości. Ze swoją „ostrą” twarzą, pewnym siebie głosem i „inteligenckim” akcentem, ubrana w krwistoczerwony golf i luźne spodnie Tilda ewidentnie świetnie się bawi, rozbrajając najbardziej ograne klisze „kobiety wzgardzonej”. Wchodzi zatem w buty histeryczki, ale wyłącznie po to, żeby za chwilę zdruzgotać je samoświadomością, ironią i ciętą ripostą, odpalić fajkę i szkaradnie przekląć. Aktorka meandruje nie tylko między odmiennymi stanami emocjonalnymi – przechodzi także z tekstu w tekst i z formy w formę, tak jakby chciała oddać wielogłosowość tego samego ludzkiego doświadczenia, pokazać różne rejestry mowy w sytuacji doskonale wszystkim znanej: rozpadu związku, porzucenia, odtrącenia. Jest to bez wątpienia popis jej aktorskiego kunsztu i indywidualizmu – i choćby dla niego warto spędzić te trzydzieści minut w kinie.