Być (niezależną) albo nie być – oto jest pytanie

Poszczególne części spektaklu odnoszą się do przebiegu procesu twórczego. Stawiane są pytania dotyczące statusu artysty we współczesnym świecie, ze szczególnym uwzględnieniem osoby artystki-freeelancerki. Wątki autotematyczne wyjaśniają pochodzenie ksywek, które nadały sobie Knapik i Kowańska – w ten sposób przedstawienie staje się medium do opowiadania o ich prywatności. Każda ze scen podszyta jest drwiną, a Knapik i Kowańska, niczym prawdziwe błazny – a może ich stand-uperskie, współczesne wcielenia – zabawiają publiczność, improwizując i szydząc z samych siebie. Kilkukrotnie wybrzmiewają odważne żarty na temat teatrów instytucjonalnych, a zaraz obok nich – prywatne żarty z przebiegu niespełnionej kariery czy wyglądu samych artystek. Obie kobiety co pewien czas próbują odtworzyć na scenie obrazy, które pojawiają się w wyświetlanych za nimi projekcjach, między innymi naśladując postawę Szekspirowskiego Falstaffa, którego Gruba może przypominać posturą. Odgrywając tego i innych, pobocznych bohaterów dramatów Stratfordczyka, zdają się sugerować, że w procesie tworzenia „wielkich dzieł” teatralnych osoby takie jak one – angażowane jako dramaturżki czy choreografki – spychane są na dalsze plany oraz pozbawione splendoru i sławy. Opowiadają o tym całkiem zabawnie, chociaż temat nie jest szczególnie śmieszny.

OFFline

Twórczynie „Very Funny” prowadzą grę z konwencją szekspirowską, bawiąc się przy tym i rozbawiając publiczność oraz drwiąc z figury mistrza. Kategorię tę przystawiają do samego Szekspira, ale także do wielu, bliższych współczesności, teatralnych guru, teoretyków i prawodawców kultury czy dyrektorów teatrów, którym obrywa się najczęściej – dziwnym zbiegiem okoliczności wszyscy oni są najczęściej mężczyznami. Wypominają im nadużycia posiadanej władzy oraz brak komunikatywności. Natomiast z siebie samych drwią, stawiając się w pozycji przegranych: błaznów, gotowych zrobić wszystko – nawet zatańczyć i zabawić publiczność, ośmieszając się przy tym – aby otrzymać choćby jeden zwrotny mail z zaproszeniem do współpracy od instytucji kultury. Głupia mówi w pewnym momencie do Grubej: „Graj, jakby twoje utrzymanie zależało od tego tamburynka”.

Krytyka instytucjonalna jest jednym z najważniejszych tematów podjętych przez artystki. Są rozgoryczone własnym losem, ale jednocześnie godzą się ze swoją rolą, która pozwala im na względną niezależność. Dzięki niej mają szansę, by tworzyć to, co chcą, i wypowiadać się na tematy bliskie ich sercom; mogą opowiadać prywatne, queerowe historie i tematyzować własne ciała w poczuciu wolności słowa i unikając stresu powodowanego przez nadzór i hierarchiczny mobbing.

Spektakl Grubej i Głupiej znacznie różni się od projektów realizowanych wcześniej przez Kowańską i Knapik w instytucjach, z którymi wcześniej współpracowały. Pełna obsceniczoności, szczera komedia otwarta jest na pomyłki, wolna od wstydu i pozbawiona patosu. „Very Funny” to próba stworzenia alternatywy dla teatru, który znamy. Podczas prezentacji, w której uczestniczyłam, przestał działać mikrofon – nawet ten kłopot organizacyjno-techniczny zainspirował twórczynie do zaimprowizowania kolejnego żartu, idealnie pasującego do konwencji spektaklu.

Nagrodzony na Festiwalu Szekspirowskim spektakl, który widziałam podczas Goleniowskich Spotkań Teatralnych „Bramat”, w których programie znalazły się przedstawienia offowych grup teatralnych z Polski i Europy, jawi się jako artystyczna forma krytyki instytucjonalnej. Knapik i Kowańska przez lata pracowały na scenach teatrów repertuarowych, które postanowiły porzucić, skupiając się na autorskiej pracy, w której mogą mówić o sobie. Bohaterki „Very Funny” nucą: „Dwóch błaznów przez życie se szło hejhohejho… po chwili zmęczyły się już, więc legły wśród wzgórz”. Można mieć obawy, czy Gruba i Głupia będą miały szansę na odpoczynek, gdy walka o dofinansowania i umowy jest w polskim świecie teatralnym niekończącą się drogą wiodącą pod górę. Autorska twórczość w offie z pewnością wymaga wielu wysiłków i wyrzeczeń. Być może jednak – wobec codziennej eksploatacji artystycznej, wyzysku i nieodpłatnych nadgodzin, które jawią się jako codzienność wielu artystek i artystów drugiego planu, pracujących na sukces teatralnych gwiazd – jest przestrzenią twórczej wolności. Tu, nawet jeśli nie zawsze udaje się odpocząć, można przynajmniej brać pełną odpowiedzialność za efekty własnych działań.