Bomba

W trakcie trwania sit-upu Karolina Hamer patrzy widzom i widzkom w oczy. Światło na widowni Sceny Modelatornia Teatru Studio („Ta sala wygląda jak prosektorium” – rzuca Hamer na wejściu) jest zapalone niemal przez cały spektakl. Na ogół takie sytuacje w teatrze są stresujące. Bliskość wykonawców i publiczności wywołuje zrozumiałe obawy: czy będą interakcje? Czy każą nam wyjść na scenę? Czy zaraz skomentują to, jak wyglądam, jak siedzę, jak patrzę? Performerzy zawsze mają w takich momentach przewagę – to oni kontrolują sytuację, znają przebieg całości przedstawienia, nie mają problemu z wypowiadaniem się i pokazywaniem publicznie. A widzowie na ogół przyszli po to, by spokojnie, schowani w ciemności, popatrzeć na przedstawienie – zaangażować się, ale nie bezpośrednio.

W przypadku tego spektaklu na wzrokową relację między performerką a publicznością nakłada się jeszcze kulturowo wpajany zakaz gapienia się na osoby z niepełnosprawnościami. Jak pisze Rosemarie Garland-Thomson:

Gapienie się na niepełnosprawność jest czynnością zakazaną, a zatem niepełnosprawne ciało jest obiektem, na który jednocześnie należy i nie należy patrzeć, co dodaje dramatyzmu relacji opartej na patrzeniu, sprawiając, że gap wykonuje czynność patrzenia w sposób ukradkowy, natomiast obiekt jego lub jej spojrzeń przyjmuje pozycję defensywną. W ten właśnie sposób gapienie się kształtuje tożsamość osób niepełnosprawnych poprzez wizualną artykulację pozycji podmiotu „niepełnosprawnego” i „pełnosprawnego”[1].

Badaczka uważa, że gapienie się jest w swej podstawie wyrazem ciekawości – i tylko zmieniając optykę [!], można wyjść poza binarne relacje władzy. Coś takiego chyba dzieje się w „Hamer”: mimo bardzo „mocnej” obecności performerki (jest sama na scenie, a jednocześnie – o czym za chwilę – nieustannie się przechwala i popisuje własną siłą) widzowie i widzki nie czują dyskomfortu ani niepokoju. Dlaczego?

Scenografię stanowi różowe podium zaprojektowane przez Magdalenę Łazarczyk. Ale jest to podium niejako „odwrócone” – prostopadłościany nie są ułożone obok siebie, horyzontalnie – przylegają do siebie bokami, tworząc konstrukcję, która z jednej strony może służyć Karolinie Hamer za krzesło, z drugiej strony za katedrę. Odwrotnie niż zazwyczaj, najwyższy jest prostopadłościan z numerem „3”, a miejsce pierwsze jest najniższe – co od razu prowokuje do myślenia o kategoriach „sukcesu” i „porażki”, a także o tym, jak arbitralnie są wytwarzane te pojęcia i ich rozumienie.

Karolina Hamer to pływaczka, która reprezentowała Polskę na wielu światowych mistrzostwach przez dwadzieścia lat – zdobywczyni 173 medali. Feministka, aktywistka, osoba biseksualna (coming outy w sporcie wciąż należą do rzadkości). Liderka walcząca o prawa osób z niepełnosprawnościami. Hamer zdaje sobie sprawę z tego, jak imponujące są jej dokonania. Właściwie na tym opiera się większa część spektaklu – sportsmenka-performerka, w błyszczącym dresie, podpierając się złotymi kulami wysadzanymi diamentami (znowu świetna robota Łazarczyk), opowiada o swoim życiu. Nie ma żadnego litowania się nad sobą – przeciwnie, jest raczej duma i gniew, kierowany szczególnie przeciwko systemowi, który nie pozwala na równe i sprawiedliwe traktowanie wszystkich ludzi. Niesprawiedliwości ujawniają się w treści i pomiędzy słowami opowiadanych żartów i anegdot (sit-up bliski jest stand-upowi). Jedna z nich mówi o tym, jak Hamer, już jako wielokrotna medalistka, poszła na trening pływacki, a ratownik spytał ją protekcjonalnie, czy na pewno da sobie radę w wodzie. Inna – o tym, że lekarz odbierający poród powiedział jej matce, że prędzej mu kaktus na dłoni wyrośnie, niż ona będzie chodzić. Podobną wymowę mają informacje, w jakich warunkach muszą trenować paraolimpijczycy i jak niskie jest wsparcie finansowe ich treningów i startów w zawodach. Hamer w pewnym momencie ogłosiła, że szuka sponsorów i zorganizowała zrzutkę. Dostała intratne propozycje o charakterze matrymonialnym. Ze śmiechem mówi ze sceny, że do dziś nie rozumie, dlaczego się nie zgodziła.

Wszystko to w gruncie rzeczy jest straszne – choćbyś stawał/a na rzęsach, przenosił/a góry, pokonał/a wszystkie ograniczenia – jeśli z jakiegoś powodu „nie pasujesz”, nigdy nie będziesz traktowany/a poważnie. Dlatego właśnie Karolina Hamer, choć osiągnęła naprawdę wiele, jest słusznie wkurwiona. Jednocześnie, przy wysokim poczuciu własnej wartości (a może właśnie dzięki niemu), ma do siebie dystans. Potrafi śmiać się z samej siebie. To także jeden z czynników, które sprawiają, że publiczność podczas jej występu czuje się bezpiecznie. Za dramaturgię spektaklu odpowiada Magda Staroszczyk i to pewnie dzięki niej opowiadane ze sceny historie płyną lekko i swobodnie – nie dowiadujemy się wszystkiego o bohaterce (łaknącym więcej informacji pomóc może książka: wywiad-rzeka przeprowadzony przez Karolinę Domagalską zatytułowany „Niezatapialna”), a jednak wtręty osobiste i rodzinne pozwalają pokazać nie tylko osobowość, ale także źródła siły Karoliny Hamer.