Przed burzą

Na tle tomiku ciekawie rysuje się minicykl „Pory miejsc”, przypominający strumień świadomości. Jeden obraz zahacza się o kolejny, jedno ogniwo skojarzenia pociąga za sobą drugie. Rozpędzona fraza nie rozbiega się jednak na wszystkie strony, ale przedzierzga się w (znaną skądinąd z wcześniejszych książek Lebdy) inkantacyjność. Zaklinanie rzeczywistości performatywną i, co tu dużo mówić, monumentalną formułą „niech się stanie” ma nadawać sens codziennym praktykom, bo tylko z nich składa się życie. Poetka pisze: bądź uważny, czytelniku, bądź uważna, czytelniczko. Tylko dzięki uważności nadasz codzienności jakiś sens.

Pory miejsc (I)

Ziemia; kłopot w języku; kłopot w temperaturze; kłopot
w tym; przedwiośnie; odliczanie do wstrząsu; grzyb, który
bierze wschodni pokój; jaskółki – nadawanie im co dzień
nowych imion; praca; gęste godziny pracy; praca pracy;
czytanie wierszy, czytanie wierszy, czytanie wierszy na
głos; wieszanie podkowy (nie tak jak należy); szczęście,
a jednak szczęście; zatem: niech będzie pozdrowiona glina,
niech będzie pozdrowiony ostatni chłód, niech będzie
pozdrowiony ruch, niech będzie pozdrowione wyruszanie,
finał tego – powrót w stronę domu, niech będzie pozdrowione
to, co stałe, ale też to, co kapryśne, niech będzie
pozdrowione wszystko, co da się wziąć do ust.

 

„Mer de Glace” to poezja pisana w trybie koczowniczym: w oczekiwaniu, w pewności tego, że jutro jest niepewne. Bezpieczny świat wspomnień został już porzucony, a czas przeszły ustąpił wiecznemu teraz. Teraźniejszość jest pasjonująca, ale też niesie ze sobą niepokój. Żyjemy przecież na ostrzu noża: na naszych oczach topią się lodowce, wyczerpują się zasoby naturalne, a na horyzoncie majaczy wizja jeśli nie końca świata, to końca człowieka.

Wierne zwierzę

Noc tu, w dolinie, rozpisana jest na czuwanie.
Noc jednego miejsca przychodzi do innego.
Wierne zwierzę. Krok w krok.

Noce domów, krajobrazów: rumuńskich Karpat;
węgierskiej puszty; beskidzkiej paryi. I chwila, kiedy
masz pewność, że operujesz już słownikiem minionego:
dotknęłam, pochowałam, rozlało się, sza.

Noc przystawia – od zewnątrz – oko do okna domu,
tego, który akurat próbujesz nazwać swoim, zawsze
w tym miejscu, gdzie – od środka – przykładasz
swoje. Ciemno, a przecież wszystko.

Wyspa Słodowa

Noc tu była niespokojna. Sprawy szły o pysk wiersza i o to:
Vivienne Rook przejmuje władzę w Polsce, a Polska jest papierkiem
lakmusowym świata; Wyspę Słodową zatapia woda z lodowca Baltoro;
wiersz Roberta Hassa, ten w tłumaczeniu Renaty Gorczyńskiej o tytule
„Wyobrażona sprzeczka o poetykę w Squaw Valley po wieczornym
spacerze u stóp góry”, idzie inaczej. Idzie tak:

to nie nasz poeta (ten o ciężkim imieniu) uchodzi
z rąk tych, którzy mogą wysłać go na śmierć, bezpiecznie
odchodzi jego przyjaciel, ten, który pisze traktat o postawie
dionizyjskiej i apollińskiej w pismach/ Nietzschego, po części
z marksistowskiej,/ po części z kabalistycznej perspektywy.

Poranek tu jest dobry, przyglądam się wodzie.
Na razie tyle. Nic więcej.

Kolejnym tematem „Mer de Glace” jest sam wiersz. Lebda z ciekawością ogląda ciało własne, ale zastanawia się też nad kształtem „pysku wiersza”. Robi to subtelnie. Nie tylko mowa tu o wspomnianym pisaniu czegoś na kształt bullet journala czy poniesieniu przez strumień świadomości. Poetka stawia sprawę jasno: przyznaje, że szuka nowego kształtu. Dlatego też rozpiętość „Mer de Glace” nie powinna być postrzegana jako coś wadliwego. W rozpoznawaniu możliwości własnego idiomu Lebda odkrywa się jeszcze bardziej. Do tematów dobrze już znanych z trylogii „Spraw ziemi” dochodzi perspektywa zbudowana na otwartości na przygodność codzienności. Są tu więc wiersze utkane z rozmów z przyjaciółmi, spotkań ze studentami, maratonów u stóp gór czy drobnych, codziennych zdziwień. Przede wszystkim jednak chodzi tu o rozbicie automatyzmu. O takie pisanie i o takie przeżywanie, które będzie zaskakujące i nieokrzepłe. Tylko taki wiersz jest coś wart.

Kwiaty ketmii syryjskiej

Zasłaniam okno, widzę krzew kwitnącego bzu
oświetlony światłem werandy. Mówię, żeby
otworzyć język: śnieżnobiałe są kwiaty bzu.

Przed świtem budzi mnie myśl: skąd?
Sierpień nie przynosi ze sobą kwiatu
bzu.

Sierpień otwiera kwiaty ketmii
syryjskiej i kwiaty chińskiej
herbaty.

Wbrew wszystkiemu nie jest też tak, że tom nie ma żadnego punktu wspólnego. Oś porządkująca jest widoczna, choć nie wywiera presji na każdy kolejny wiersz, nie zamyka perspektyw na dygresję, nie jest opresyjna. Owym wspólnym mianownikiem jest jasność. Biel jest tu barwą, która znaczy. Od projektu minimalistycznej okładki (za którą należy bez dwóch zdań pochwalić wydawnictwo Warstwy, bo estetyka i twarda oprawa rzadko idą na poetyckim rynku pod rękę), przez skojarzenie z tytułem (bo tajemniczy tytuł jest też nazwą alpejskiego lodowca), po treść. Jasność i jej różne odcienie – światło, ale też cień, milczenie i olśnienie – pojawiają się w wielu kolejnych tekstach. W ten sposób nie tylko scala się książka, ale zostaje przeprowadzona „próba jasnego”. Jasność jest stała; jasność jest jednym z elementów stałych; jasność jest prazasadą.

Próba jasnego

Nocą we wsi coś otwiera psom pyski. Zaczyna się u wejścia
do wąwozu. Ogień warknięć przechodzi na dom od labradora
z sąsiedztwa. Pierwszy z nich przekazuje coś kolejnemu.
Nazwijmy to: niepokój, popłoch – jego dźwięk.

Zapalam światło, zwierzęta zamykają pyski. Gaszę. Otwierają.
Zapalam. Zamykają. Czy to możliwe, że uspokaja je to samo,
co nas? Dobrze – mówię im – śpimy dziś przy próbie jasnego.

Patrzę na domy rozsiane po dolinie, błyska w nich,
jakby ludzie tam przeprowadzali te same próby.

W „Mer de Glace” Lebda otwiera się także na podróż. Oprócz symbolicznego wymiaru, łączącego się z przekraczaniem i niepewnością, chodzi tu także o dosłownie rozumienie podróży. W najnowszej książce sporo bowiem relacji z bycia w trasie. Nie bez znaczenia są kierunki wojaży. Wyobraźnia (i ciało) Lebdy pozostaje w Europie Środkowo-Wschodniej: w literaturze i estetyce środka. Jest Dunaj, są świeże jajka i wino z przydomowej winnicy. Wszystko to jest po części znajome i rozpoznane. Okazuje się, że mityzowane Podbeskidzie jest miejscem, które się replikuje – w Czechach, Serbii i wielu miejscach, w których czas płynie własnym, leniwym rytmem.

Bursztynowe wino zimy

Czarne złoto, tak mówimy o ziemi tu. Jeszcze trwa na polach
ruch jesieni. To prawda, mowa o słońcu, któremu bliżej do zimy.
To prawda, mowa o zagłuszaniu strachu, o odwracaniu wzroku,
mowa o pisaniu wiersza, któremu bliżej do podglebia niż do
doniesień brytyjskiej rozgłośni. Mowa o ciszy.

Jantarové víno zimy – mówi nocą Zuzana. Bursztynowe wino
zimy – tłumaczy mi Bogdan. Zapisuję to na przedramieniu.
Mówię mu, że zrobię z tego wiersz. Noc rozkłada ciemne
w winnicach morawskiego kraju.

Wracając, słuchamy czeskiej rozgłośni. Karabach – wyłapuję.
Wypowiadając Karabach, język raz dotyka podniebienia
i wraca na miejsce. Zobacz.

Sawa, Dunaj

List od tłumaczki z dalekiej Serbii: o śmierci – tej, która
wysyła przed sobą lisa, chorobę – ale przede wszystkim
idzie w nim o życie, o uparte przekładanie go na ten
szorstki język: Przybosia, i ogrom Witkacego,
ogrom Gombrowicza.

Kilka lat temu, wiosną, na bazarze przy ulicy Požeška,
nieopodal mieszkania Biserki, kupowałyśmy od kobiety,
o skórze przypominającej pomięty pergamin (a muszę
dodać, że niosła za sobą zapach mleka): kostkę sera,
rabarbar, białe jaja.

Pomyśleć tylko, wtedy, w tamtym czasie,
wody Sawy i Dunaju leniwie łączyły się,
niepopędzane żadną z burz.

Nie ma już ani mitycznego jądra, ani ucieczki do wspomnień, ani wierszy na cześć zmarłych. Najnowsza książka poetycka Małgorzaty Lebdy jest momentem przejścia: od rozpoznanych już opowieści osnutych wokół wiejskiego centrum do poezji skierowanej na zewnątrz, na świat, na teraz. Na chwilę przed burzą.