Khetane, czyli wspólnie

„Khetane, czyli wspólnie” to projekt realizowany przez Fundację Art Junction z Poznania ze Stowarzyszeniem Kultury Romskiej „Hitano” w Olsztynie. W jego ramach przeprowadzone zostały wywiady z reprezentantami trzech generacji społeczności romskiej na temat tożsamości, zmieniających się warunków życia, integracji z grupą większościową i tym podobnych. Rozmowy te posłużyły jako baza do scenariusza spektaklu korzystającego z romskiej tradycji muzyczno-tanecznej i konfrontującego stereotypy na temat Romów.

***

Idea spektaklu narodziła się w wyniku szeregu pytań, jakie towarzyszyły naszemu spotkaniu z Romami: Jak ma się do rzeczywistości romantyczny obraz taborowych Cyganów i ten kryminalizujący ubogich migrantów z Rumunii? Co o tym myślą sami Romowie, którzy w Polsce mieszkają od pokoleń, a w Olsztynie od czasu Wielkiego Postoju? Czy i czym różni się najmłodsze pokolenie od Romów pamiętających czasy wędrówki? Jaki wpływ na tradycję ma edukacja szkolna? Jak ma się tożsamość romska do identyfikacji z polskością?

Kiedy okazało się, że wielu mieszkańców Olsztyna nie zna swoich romskich sąsiadów i nigdy z nimi nie rozmawiało, postanowiliśmy stworzyć przestrzeń, w której możliwe byłoby spotkanie pomocne w zrozumieniu kultury romskiej pełnej stereotypów i tabu. Romów zawsze nam ktoś tłumaczy, byli i są dla nas obcy, egzotyczni, schowani za kolorowymi strojami, wędrownymi wozami, wyciągniętą ręką. A co jeśli spojrzymy sobie w oczy? Dlatego właśnie zaprosiliśmy publiczność do rozmowy i do wspólnego stołu…

**

Zarówno w Węgajtach, w Olsztynie i w Szczytnie, gdzie graliśmy nasz spektakl, sale były wypełnione publicznością. Jak się okazało, bardzo ciekawej Romów… Częstowanie widzów tradycyjną zupą wiśniową na koniec spektaklu było okazją do mniej i bardziej oficjalnych rozmów. Oraz do wróżenia… Każdy przecież pyta o szczęście… Długi stół z zaproszonymi gośćmi z publiczności siedzącymi pomiędzy Romami prowokował do niełatwych pytań o sąsiedztwo. O to, dlaczego na sklepie wisi napis: „Romów nie obsługujemy”? Dlaczego kobiety na ulicy łapią się za torebki na widok Romek? Dlaczego Abracham i Kasian są traktowani gorzej niż inni uczniowie?

Wcześniej widzowie mogli się Romom i dotyczącym ich stereotypom przypatrzeć: Pan Adam – skrzypek, lider zespołu Hitano, opowiadał o przepisie na cygańską, chwytającą za serce muzykę; pan Stefan – nauczyciel czytał swoje wiersze i opowiadał o niechęci i wstręcie, jakich doświadczał jako uczeń w szkole; Brygida i Romana rozmawiały ze sobą po romsku (śmiała się wtedy tylko część publiczności) i śpiewały pieśni do pięknych, skomponowanych przez zespół melodii… „W lesie wyrosłam jak złoty krzak, w cygańskim namiocie zrodzona, do borowika podobna…”[1] Dziewczyny i chłopacy opowiadali o swoich marzeniach, pozostających w zgodzie z Romanipen[2], tańczyli i animowali teatr cieni. Ze sceny biła rodzinna atmosfera, jakby Romowie wpuścili widzów do domu…

W każdym z miejsc widzowie pytani byli też o skojarzenia ze słowami: Cygan/Rom. Były one odczytywane głośno i komentowane przez aktorów. Może choć trochę odczaruje to rzeczywistość…

premiera: 2.10.2019, XXIII Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym DEMOLUDY – Opowiadamy Warmię w Teatrze Jaracza w Olsztynie
produkcja: Fundacja Art Junction
scenariusz: Katarzyna Jackowska-Enemuo, Barbara Prądzyńska
reżyseria: Barbara Prądzyńska
konsultacje: Barbara Berezowska, Weronika Fibich, Andrzej Grzymała-Kazłowski
scenografia: Izabela Kolka
teatr cieni: Iwona Sojka
wideo: Michał Kupisz
muzyka: Adam Fedorowicz, Bartosz Fedorowicz, Stefan Głowacki, Grzegorz Parczewski
występują: Brygida Bilicka, Romana Głowacka, Emiliana Głowacka, Nikola Grabowska, Nela Grabowska, Dorian Głowacki, Kasian Głowacki, Abracham Paczkowski

Spektakl powstał z dotacji programu Kultura Dostępna MKiDN, pod patronatem Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie.

Video:

Więcej o projekcie: https://artjunction.pl/2019/10/23/khetane-czyli-wspolnie/

_______________________________________________

Przypisy:

[1] Fragment wiersza Papuszy „Pieśń cygańska z Papuszy głowy ułożona” 1950/51

[2]  Romanipen (rom. „romskość”) – ogół tradycji romskiej, niepisany kodeks postępowania oraz wzajemnych relacji w tradycyjnej społeczności romskiej, nieobejmujący stosunków z gadziami. (Wikipedia)