Własne błędy

Gdyby szukać wzorów, do których najbliżej filmowi Jakuba Michalczuka, to należałoby udać się za ocean. „Miało cię nie być” całymi garściami czerpie z amerykańskiego kina niezależnego spod znaku festiwalu Sundance. Estetyka, dialogi, struktura scenariusza, a nawet tonacja – to wszystko doskonale rozpoznają widzowie obeznani w twórczości takich autorów jak choćby Paul Weitz. Ale opowieść powstała na podstawie scenariusza Katarzyny Sarnowskiej mocno – i to całe szczęście – tkwi w polskim tu i teraz.

Od pierwszej sceny jest jasne, co jest głównym tematem filmu. Nastoletnia bohaterka niezgrabnie domaga się reakcji pracownika poczty, nieskorego do poszukiwania zaginionej paczki. Mężczyzna twierdzi, że doskonale wie, co w niej było (wnioskuje z adresu nadawcy), a rzekome zaginięcie dziewczyna powinna potraktować jako boską interwencję, dar od losu. Na środki farmaceutyczne z zagranicy siedemnastoletnia Mańka nie ma co liczyć. Nie pozostaje więc jej nic innego, jak zebrać kilka tysięcy złotych i udać się „na wycieczkę” do Czech.

Z amerykańskich filmów niezależnych Michalczuk z Sarnowską wzięli estetyzowanie codzienności, która niby pokrywa się z naszym doświadczeniem, ale jednak wygląda nieco lepiej. Bo ojciec Mańki mieszka w efektownym lofcie, jeździ stylowym wozem sprzed kilku dekad, a ona jest alternatywką, ale taką raczej z amerykańskich seriali o nastolatkach niż z polskiego liceum. Struktura scenariusza sięga do kina drogi – szczególnie chętnie eksploatowanego przez północnoamerykańskie filmy niskobudżetowe. Jak w „Babce” Weitza bohaterowie odwiedzają kolejne osoby, by nie tyle przybliżać się do celu, ile poszerzać swoją świadomość. Bo podróż jest tu raczej metaforyczna – choć postaci są w ciągłym ruchu, to tak naprawdę nieustannie kręcą się w kółko, szukając najlepszego wyjścia. Twórcy zdają się odwoływać do stylu amerykańskich produkcji, w których ważny problem społeczny podejmowany jest bez zadęcia, z odczuwalnym ciepłem, ze szczyptą wzruszenia i humoru. Trzeba przyznać, że mamy do czynienia ze świetną imitacją – a wpuszczenie odrobiny amerykańskiego powietrza do rodzimej kinematografii okazało się ożywcze.

Film jednak nie ucieka od polskich realiów. Wręcz można powiedzieć, że wyrasta z politycznego fermentu, buzującego w kraju od dłuższego czasu. Historia Mańki wyglądałaby zupełnie inaczej, gdyby nie drakońskie regulacje prawne. Zamiast udać się prosto do kliniki, dziewczyna próbuje kolejno zdobyć farmaceutyki z zagranicy, zebrać pieniądze na wyjazd do Czech, załatwić receptę na środek wczesnoporonny, aż w końcu znaleźć zaufanego lekarza, który podejmie się zabiegu na miejscu. I choć kontekst polityczny jest obecny w historii przez cały czas – determinuje przecież los dziewczyny, każe jej podjąć taką, a nie inną drogę, wydłuża proces i ewidentnie stoi na przeszkodzie podjęciu przez bohaterkę autonomicznej decyzji dotyczącej jej ciała i przyszłości – to stanowi znaczące co prawda, ale jednak tło. Bo „Miało cię nie być” jest raczej rodzinnym dramatem, w którym ważniejsze od walki o zmiany w prawie jest budowanie relacji między zagubionymi bohaterami.

Rzadko widywany przez nastoletnią bohaterkę ojciec, tinderowy bon vivant, otwarcie mówi, że nie chciał wychowywać dziewczyny, bo go od dziecka wkurzała, a ślub z jej matką był błędem. Mimo to Mańka i Michał wydają się dogadywać świetnie, co zresztą trąci scenariuszowym fałszem. A może po prostu są bardziej do siebie podobni, niż im się wydaje. Dziewczyna zrobi zresztą wszystko, by uniezależnić się od matki – dogada się nawet z ojcem, który nie ma dla niej ani czasu, ani cierpliwości. Wiele w tej relacji można wytłumaczyć okolicznościami. Michał, choć żyje lekko i na własnych zasadach, a może właśnie dzięki temu, szybko orientuje się, po co dziewczyna się pojawia, i rozgrywa tę sytuację po swojemu. Jest w tym trochę rywalizacji i przekory, ale znacznie więcej ciepła i – mimo wszystko – rodzicielskiej odpowiedzialności.