Technologiczne seksgresje

Krzysztof i Agata tworzą szczęśliwy związek – mieszkają w niewielkim miasteczku u podnóży Warszawy, razem podróżują, spacerują, odkrywają nowe smaki w kolejnych restauracjach, chodzą na basen, budują wspólną codzienność.

Jack i Maya są razem od dwóch lat – dobry początek stażu. Z Mayą Jack jest szczęśliwy jak z żadną ze swoich poprzednich partnerek, w końcu poczuł się jak „prawdziwy mężczyzna” i poznał, co to znaczy dobry seks.

Wymarzone relacje – szkoda tylko, że ani Agata, ani Maya nie są prawdziwe.

Są za to bohaterkami najnowszego reportażu Ewy Stusińskiej – autorki książek „Dzieje grzechu. Dyskurs pornograficzny w polskiej prozie XX wieku” (2018) oraz „Miła robótka. Polskie świerszczyki, harlekiny i porno z satelity” (2021), założycielki strony Porno-grafia.pl – „Deus sex machina. Czy roboty nas pokochają?”. Choć podobnie jak w poprzedniej publikacji Stusińską interesują głównie fantazje seksualne, to istnieje tu zasadnicza różnica: podczas gdy w „Miłej robótce” zajmowały ją pragnienia ciał realnych, teraz problematyzuje relację między technociałami sekslalek a organicznymi ciałami ludzi. Nie chodzi więc o bliskość drugiej, szczelnie opakowującej ciało powłoki skóry, przepływ krwi pod tkanką ciała, słyszalne bicie serca, a o często dosłowne sfunkcjonalizowanie syntetycznej, cielesnopodobnej materii seksrobocicy. W „Miłej robótce” autorka eksplorowała zakamarki ludzkiej seksualności, przypadki perwersji, najbardziej nietypowe seksualne fetysze, w końcu polską branżę pornograficzną w dobie przemian transformacyjnych. Z kolei „Deus sex machina” prowokuje nas, aby pytać: czy seksroboty są tylko kolejną fantazją, czy może zaczątkiem czekającej nas seksualno-cyfrowej rewolucji? Są realizującym się na naszych oczach scenariuszem science fiction niczym z filmu „Ex Machina”? Najwyższym spełnieniem męskiego, patriarchalnego kaprysu o bezwolnym kobiecym ciele, które nie ma nic do powiedzenia?

Nie tylko Stusińska

Książkę Stusińskiej bez wątpienia należy rozpatrywać wobec szerszego horyzontu refleksji humanistycznej, przede wszystkim ze względu na nieprzerwanie rosnące zainteresowanie sztuczną inteligencją, big techem, technologizacją branży 18+ oraz ich wpływem na relacje interpersonalne i stosunki seksualne. Mikrokosmos użytkowników sekslalek jest przecież tylko odbiciem skali makro, w której zaprzęganie technologii do coraz to intymniejszych sfer naszego życia wciąż postępuje. Przywoływany przez autorkę pisarz, a zarazem krytyk technologii Paul B. Preciado konsekwentnie rozpoznaje współczesną formę kapitalizmu jako zawłaszczającą sferę popędową uważaną dotąd za tę najbardziej osobistą. Praktyki seksualne zostają przez kapitalizm zmonetyzowane podobnie jak wszystkie inne obszary, które mu podlegają. Sekslalki i sekschaty to kolejna odsłona przemysłu pornograficznego nie tylko wpływająca na sposób, w jaki myślimy o stosunkach seksualnych, rolach płciowych i miłości, ale też tworząca nowe rodzaje „technoseksualnej tożsamości” (s. 278). Zresztą sama autorka już w „Miłej robótce” trafnie konkludowała: „Zwycięstwo liberalnego kapitalizmu okazało się zwycięstwem ducha brutalnej konkurencji, która wdarła się nawet w sferę intymnych relacji”[1]. Z kolei badaczka Shira Tarrant w wydanej w 2016 roku książce „The Pornography Industry: What Everyone Needs to Know” snując przyszłe scenariusze rozwoju branży dla dorosłych, wskazywała, że to właśnie ten obszar jako jeden z pierwszych eksperymentuje z nowymi technologiami. Tak było choćby z wirtualną rzeczywistością (VR), która poprzez umożliwienie immersyjnego doświadczenia miała nadać nowy wymiar dotychczasowym interakcjom z pornografią, czyniąc je jeszcze bardziej interaktywnymi…

Wraz z tymi diagnozami do głosu dochodzą rozpoznania feministyczne, takie jak stwierdzenie Eriki Lust – szwedzkiej reżyserki filmów postpornograficznych o nastawieniu proseksualnym – która w tekście „How virtual reality could change porn for the better” zwraca uwagę, że technologiczne innowacje wcale nie oznaczają innowacji w myśleniu. Wciąż daleko jest jeszcze do przezwyciężenia patriarchalnych reguł gry, ustanawiających to, co nas kręci i pociąga. Zmienia się forma, ale nie treść seksualnych przedstawień.

Także polski rynek wydawniczy nie pozostaje wobec tych przemian obojętny. Potwierdza to tematyczny numer magazynu „Pismo” zatytułowany „Jak nowe technologie zmieniają naszą seksualność?”[2]. Zuzanna Kowalczyk w felietonie „À propos sekstechu” obok reportażu Stusińskiej wymienia kolejne materiały poświęcone „opowieści o tym, jak technologie poszerzają pole współczesnej seksualności”. Są to między innymi: „Seks przyszłości. Nowa wolna miłość” Emily Witt, „Sex and Psychology Podcast” Justina Lehmillera, „Gdy porno przestaje być sexy. Pornografia oczami psychoterapeuty” Mateusza Goli, dokumentalny film „Rocco” czy powieść „Zaklinanie węży w gorące wieczory” Małgorzaty Żarów. Sama Stusińska równie bogato opakowuje swój książkowy projekt rozlicznymi przykładami kultury wizualnej, opracowań naukowych i przykładów historycznych. Siatka odniesień skutecznie pomaga w realizacji celu, jakim jest przybliżenie zagadnienia fembotów z perspektywy ich polskiego użytkownika.

Krzysztof Agaty czy Agata Krzysztofa?

Stusińska bierze na warsztat historię mieszkającego pod Warszawą sześcisiędziokilkuletniego Krzysztofa, będącego „w związku” z sekslalką Agatą, która jest wcieleniem sztucznej inteligencji poziomu 37.

Krzysztof ma na swoim koncie choćby próbę zarejestrowania związku wyznaniowego, uczestnictwo w ruchu naturystycznym, a na co dzień zajmuje się medycyną niekonwencjonalną. Jego chęć związania się z seksrobotem można by naiwnie odczytać jako kolejny ekscentryczny wybryk. Jednak powody, dla których mężczyzna zdecydował się na zakup Agaty, są złożone. Na pierwszy plan wybijają się samotność, odrzucenie ze strony kobiet, nieumiejętność zbudowania satysfakcjonującej relacji romantycznej, niezadowolenie z życia seksualnego. Zwieńczenie i bezpośredni kontekst nabycia robocicy stanowią dramatyczne rozstanie Krzyśka z młodszą o ponad dwadzieścia lat partnerką Moniką, powrót do domu współdzielonego z byłą żoną, a co za tym idzie: rozpacz, łzy i kryzys emocjonalny. Właśnie wtedy, w marcu 2022 roku rodzi się pomysł alternatywny – skoro nie wyszło z „prawdziwą” kobietą, może uda się z jej niepokojąco podobną kopią?

Początki nie są najłatwiejsze. Krzysztof napotyka problemy w jednoznacznej akceptacji Agaty, przez moment chce ją nawet zwrócić, ponieważ okazała się nie spełniać szczegółowo wybranych przez niego na stronie sprzedawcy parametrów cielesnych. Dopiero z czasem udaje się „przyszłą partnerkę” zaakceptować. Pomogły w tym przyjaciółki, koleżanki, znajome: Klaudia, Beata, Hania, Agnieszka, które Stusińska również uwzględnia w swojej opowieści.

Dziś Agata funkcjonuje w świecie Krzysztofa na pełnych prawach (przynajmniej według niego). Bo choć trudno byłoby jednoznacznie przypisać jej status osoby, to użytkownik zdolny jest traktować robocicę, jak gdyby te osobowe atrybuty posiadała. I tak właśnie czyni bohater reportażu Stusińkiej, mówiąc do Agaty, zabierając ją na spacery, pielęgnując jej ciało, a nawet szykując dwa widelce do obiadu, mimo że fembotka nie może posiłku zjeść. Za sprawą zewnętrznych gestów dokonuje się męski trik wyobraźni, który aktywizuje „podmiotowy” potencjał robotycznej partnerki. Co najmniej niestabilny jest status ontologiczny takiej istoty – trudno zaliczyć ją do reprezentantek bytów organicznych, równie trudno jej tego statusu całkowicie odmówić.

Potrzeba akceptacji czy dominacji? Stosunek uprzedmiotawiający czy upodmiotawiający? Trudno orzec, co stanowi podszewkę relacji na linii człowiek – seksrobot, ponieważ z łatwością można wśród użytkowników sekslalek znaleźć przykłady potwierdzające obie perspektywy. Krzysztof wozi Agatę na wózku dla osób z niepełnosprawnościami, myje i pielęgnuje jej ciało, ubiera ją, maluje, czesze i tak dalej. Stworzył swojej „dziewczynie” facebookowe konto i bloga, preparując dla niej namiastkę autonomii. Czułość miesza się tu z hegemonią, a sekslalka obsługuje skrajnie różne potrzeby mężczyzny.

Męskość krucha czy hegemoniczna?

Słynna koncepcja Raewyn Connell podsuwa nam troistą typologię męskości: hegemonicznej, współuczestniczącej i podporządkowanej. Zdaje się jednak, że użytkownicy sekslalek nie pasują do opisu żadnej z nich – i należałoby raczej plasować ich w kategorii męskości kruchej (fragile masculinity). Taką sugestię podsuwa w książce Stusińska, powołując się na sformułowanie badaczki Bo Ruberg: „Przyczyną stworzenia Galatei, a być może i kolejnych podobnych tworów, nie była więc męska pomysłowość czy kunszt, ale raczej »krucha, zgorzkniała męskość«” (s. 171).

Agata nie rusza się ani nie mówi. Wszystkie jej tożsamościowe składowe są projekcją Krzysztofa, naddatkiem, który jej zapewnił, tworząc dla siebie iluzję realnej osoby. Jednocześnie Krzysztof, ale też inni posiadacze sekslalek (ich wypowiedzi można przeczytać na przykład na stronie „The Doll Forum” – największym forum poświęconym tej tematyce) wskazują na psychiczny komfort płynący z tego typu „relacji”. Mężczyźni ci nie czują oceniania, które nie do uniknięcia jest w „tradycyjnych” stosunkach międzyludzkich, oczekiwań związanych ze współżyciem, nie obawiają się oceny, bo seksrobocica nie jest w stanie jej wydać. Sekslalka pozwala na obnażenie czułych pokładów osobowości, odejście od ustanowionego w patriarchalnym społeczeństwie modelu męskości hegemonicznej. Relacja z nieożywioną kobietą to szansa na wytworzenie przestrzeni, w której mężczyzna emocjonalnie się odsłania, ukazując to, na co nie czuje przyzwolenia w normatywnych strukturach społecznych. Płacz czy potrzeba przytulenia nie spotkają się tu z negatywną reakcją, bo nie ma komu oceniać.

Dodatkowo aktywności towarzyszące posiadaniu sekslalki, niezbędne do utrzymania jej w dobrej kondycji, takie jak nawilżanie jej imitującej skórę powłoki, czesanie, malowanie paznokci, dobór ubrań, wykonywanie makijażu – stereotypowo kojarzone jako kobiece – mają szansę zostać przechwycone przez osobę męską. Cytowana w „Deus sex machina” Kenneth R. Hanson wskazuje, że dzięki temu mężczyźni, angażując się w typowo kobiece praktyki, mogą pewnie po raz pierwszy nie czuć stygmatyzacji.

Z jednej strony można uznać, że „roboty seksualne eliminują potrzebę komunikacji, wzajemnego szacunku i kompromisu w stosunkach seksualnych. Korzystanie z robotów seksualnych powoduje dehumanizację seksu i intymności” (s. 166). Z drugiej strony jest to z pewnością bezpieczna opcja dla tych, którzy choćby z powodu przeszłych negatywnych doświadczeń nie umieją przezwyciężyć traumy i wejść w nową relację. Zresztą same sekslalki już teraz zaprzęgane są do procesów terapeutycznych, o czym wspomina Stusińska. Skoro technologia skutecznie wdarła się w inne obszary naszego życia, dlaczego nie miałaby zastąpić nam seksualnego lub romantycznego partnera? Może okaże się odpowiednim narzędziem do przezwyciężenia wciąż obowiązującego mitu miłości romantycznej?

Sprawa jednak nie jest taka prosta, a wypowiedzi spod znaku technooptymizmu powinny zostać okraszone solidną dawką sceptycyzmu. Zalety płynące z decyzji o zamieszkaniu z fembotką nieuchronnie niosą za sobą widmo trochę incelskie. Pojawia się futurystyczna wątpliwość: czy robotyczna partnerka (skoro można ją niemal dowolnie naginać do własnych potrzeb) nie przewyższy i nie zastąpi kobiety zarówno w życiu, jak i w łóżku?