POZA CENTRUM: Rzeczy raczej dziwne niż gładkie

Z Olgą Szmidt i Mateuszem Witkowskim z „Popmoderny” rozmawia Dominika Górko

Dominika Górko: Co było pierwszym impulsem, żeby założyć „Popmodernę”?

Mateusz Witkowski: Mieliśmy wrażenie – być może mylne, być może nie – że na rynku istnieje luka. Że brakuje medium, które pochylałoby się nad tym, co (celowo używam tego określenia) „niskie”. Zresztą znoszenie tego podziału na „niskie” i „wysokie” oraz poważne traktowanie zjawisk czy tekstów, które dość powszechnie uważano za niegodne uwagi i namysłu, było czymś, co wzięliśmy wtedy na sztandary. Towarzyszył nam typowy młodzieńczy pęd, chcieliśmy pisać o rzeczach do tej pory marginalizowanych. Przy tym: pisać możliwie najbardziej kompetentnie, merytorycznie, traktując kulturę popularną w jej najróżniejszych przejawach bardzo serio.

Wydaje mi się, że właśnie to było dla nas szczególnie nęcące – przeświadczenie, że jesteśmy potrzebni światu i sobie. Wszystko to było oparte na jakimś takim kolektywnym i, co tu kryć, studenckim ruszeniu: – „Wiecie co, brakuje nam w mediach kulturalnych rzeczy x, tobie też?” – „Tak, mnie też”. I tak zaczęliśmy kleić „Popmodernę”.

Olga Szmidt: Chodzi o takie „wahadło”: z jednej strony poczucie dyskomfortu wynikające z niesatysfakcjonującego nas poziomu refleksji o popkulturze, a z drugiej czasami ograniczone do kontekstu akademickiego podejście do tematów bardziej wymagających intelektualnie. Czasem powstają teksty o zjawiskach, które nie są jeszcze kulturowo dookreślone, które nie są w klasycznym rozumieniu tekstem – na przykład są typografią krakowskiej piekarni czy innymi ciekawostkami kulturowymi. I chyba brakowało nam sensownej, interesującej i kompetentnej refleksji o zagadnieniach, które nie zawsze są „godnym obiektem” klasycznej krytyki literackiej.

Trudno uniknąć jednak w tym wspomnieniu faktu, że „Popmoderna” powstała z więzi towarzyskich. Wyszła ze wspólnych, bardzo nieformalnych rozmów, nie z call for papers.

Pobawmy się waszą nazwą. Powiedzieliście już o związkach z członem „pop”. A drugi człon – „moderna”, kojarzona z kulturą wysoką? To wydaje się trudne do połączenia, choć wygląda na to, że z moderny bierzecie to wspomniane „spojrzenie całkiem serio”.

M.W.: Szczerze? Musiałem się nad tym chwilę zastanowić, ale gdy słyszę twoją interpretację, to stwierdzam: tak, właśnie o to chodziło. Nie ukrywajmy, szukaliśmy też czegoś, co będzie dobrze brzmiało – „postmoderna”, „moderna”, „wysoka moderna”, „pop”… To będzie daleko posunięty skrót myślowy, ale rzeczywiście: wyciągaliśmy kolubrynę pojęciową, nie tyle z innej epoki, co z innego rejestru, i przykładamy ją do tekstów, które zwykle nie są tak opracowywane. Dlaczego o „Rodzinie Soprano” mamy czytać wyłącznie w „Gazecie telewizyjnej”, czyli w dodatku do „Wyborczej”, albo w magazynie „Antena”? Chodziło o to, żeby wpuścić do opisu kultury dyskurs bardziej zaawansowany, ale (to wydaje mi się tu bardzo ważne) niekoniecznie konferencyjno-naukowy. A jednocześnie: z szeroko rozumianej naukowości czy „akademickości” czerpiący, bo też nie ma co udawać, że założyliśmy „Popmodernę” na próbie zespołu punkowego.

„Popmoderna” ma już ponad dekadę. Jak zmieniał się magazyn przez te lata?

O.S.: Zmieniała się częstotliwość. Zaczynaliśmy w dość szalonym tempie – publikowaliśmy co tydzień, w poniedziałek. Potem przeszliśmy na format dwutygodnika.
Przez pewien czas zawiesiliśmy działalność – to był chyba najbardziej dramatyczny moment w istnieniu portalu. Później wróciliśmy do trybu dwutygodniowego, a obecnie wydajemy raz w miesiącu. Zabawne i czasem zaskakujące dla czytelników oraz autorów jest to, że zachowaliśmy studencki schemat wakacyjnej przerwy: nigdy nie wydajemy latem. Zmienił się też krąg autorów – niektórzy funkcjonują już raczej w historii portalu, ale jest też i stały „core” osób, które są z nami od pierwszego numeru.

M.W.: Od strony technicznej: zaczynaliśmy w czasach zupełnie innego Facebooka – takiego, który organicznie generował świetne zasięgi. Wtedy mocno wykorzystywaliśmy tę platformę. Funkcjonowaliśmy też jako lekko „śmieszkująca” inicjtatywa: postowaliśmy mniej lub bardziej udane memy (choć wtedy rzadziej używało się tego słowa), retro zdjęcia znanych osób na wspólnych imprezach. Mieliśmy wrażenie, że działamy „dla swoich”, dla ludzi o podobnych zajawkach. Nie sądziłem, że same zasięgi potrafią wzbudzać nostalgię, ale rzeczywiście: wydaje mi się to dziś dość nieprawdopodobne, do ilu osób byliśmy w stanie dotrzeć, działając non profit! To miało ogromne znaczenie. Ten „niewinny” Facebook przez długi czas bardzo nam pomagał.

Na ile istotna była dla was identyfikacja wizualna?

M.W.: Bardzo istotna! Layout zmienialiśmy kilkakrotnie, choć obecny jest z nami już długo. Zależało nam, żeby całość była świeża pod względem wizualnym. Dziś wyglądamy po prostu jak portal internetowy. Wtedy – porównując choćby do ówczesnego „CzasKultury.pl”, jako codziennika – nie wyglądaliśmy tak statecznie (mówię to z całą sympatią!). Chcieliśmy, żeby było, powiedzmy, cool (mówiło się tak chyba wtedy nieironicznie?).

Pamiętam efemeryczny plebiscyt „Papierowy Ekran”, w którym wzięliśmy udział – były tam dwie kategorie: forma i treść. Bardzo liczyliśmy na nagrodę w kategorii „forma”: za layout autorstwa Michała Kozikowskiego oraz ilustracje świetnych ilustratorek i ilustratorów, którzy współpracowali z nami non profit. Dostaliśmy jednak nagrodę w kategorii „treść”. Możliwe więc, że byliśmy wtedy i ładni, i niegłupi.

Kto oprócz was stoi za „Popmoderną”? Czy skład bardzo się zmieniał?

M.W.: Mamy dość mocną ciągłość. Nie ma co ukrywać: to przede wszystkim ja i Olga. To, że „Popmoderna” istnieje w takiej czy innej formie, to nasza inicjatywa.
Od początku był z nami Michał Kozikowski – grafik odpowiedzialny za layout. To ważna postać w całym przedsięwzięciu. Trzeba też wspomnieć o Lechu Dulianie, który wspierał nas technicznie i merytorycznie: nawet jeśli dziś „z doskoku” pomaga przy rzeczach okołowebmasterskich, to był przy zakładaniu portalu. Wydaje mi się, że ta czwórka to core’owy zestaw, ale do tego dochodziła grupa autorek i autorów, z których spora część jest z nami do dziś.

O.S.: Przez „Popmodernę” przewinęła się naprawdę duża liczba osób – nie tylko autorów i ilustratorów. Przez jakiś czas współpracowały z nami dwie korektorki, ktoś też pomagał przy redakcji. Obecnie współpracuje z nami Kamil Walczak – redakcyjnie, nieco szerzej niż ktokolwiek wcześniej poza mną i Mateuszem. Stałymi elementami pozostajemy jednak my. Od początku mieliśmy – jakkolwiek to nie zabrzmi – równorzędny tytuł. Nigdy nie było pojedynczego redaktora naczelnego. Były okresy, w których Mateusz intensyfikował działania, i takie, gdy ja to robiłam. Odgrzaliśmy jednak na swoje potrzeby liberum veto. Kultywujemy zgniłą tradycję polskiej demokracji.

A jak finansowana jest „Popmoderna”?

M.W.: To temat, do którego aż trzeba wygodniej usiąść. „Popmoderna” nie jest w żaden sposób finansowana – to świadoma decyzja, wynikająca z… opresyjnych okoliczności. Po ostatniej przerwie w wydawaniu stwierdziliśmy z Olgą, że nie będziemy uzależniać działania od pieniędzy.

Kilka lat pracowaliśmy non profit, wspólnie, kolektywnie. Potem, dokładniej w 2016 roku, zawiesiliśmy działalność, bo nie było widoków, by miało się to zmienić. Nie jesteśmy rekordzistami w pozyskiwaniu dotacji, to być może problem naszego profilu.
Gdy pierwszy raz się zawiesiliśmy, nagle okazało się, że jesteśmy „bardzo drodzy sercu” niektórym osobom, które wcześniej nie kwapiły się do wsparcia. Przez jakiś czas finansowało nas Krakowskie Biuro Festiwalowe. To były środki pozwalające honorować autorów, autorki i naszą redakcję. Ten kurek zakręcono z różnych przyczyn. Próbowaliśmy pozyskiwać miejskie dotacje, czasem się udawało, czasem nie, była to dość chybotliwa sytuacja. W roku 2023 zawiesiliśmy więc działalność po raz kolejny, a po kilku miesiącach wznowiliśmy – jawnie non profit. Działamy dalej, ale jako miesięcznik, bez przerw, wyłączając oczywiście te wakacyjne, no bo bez przesady.

O.S.: Fun fact: gdy spotkaliśmy się towarzysko, żeby działalność domknąć i podsumować, to okazało się, że dziwnie się z tym czujemy. Doszliśmy do wniosku, że najbardziej męczy nas – i staje się niemożliwe przy naszych zawodowych obowiązkach – poszukiwanie środków, których prawie nie ma. Formularze, wnioski, rozliczenia – to zabierało nam chęć do wydawania portalu, czyli do tego, co sprawia nam przyjemność.
Rozważaliśmy Patronite i inne formy świetnie funkcjonujących dla innych pism crowdfundingów, ale byłoby to dla nas ponad siły organizacyjnie. Po tylu latach wydawania byliśmy już też w innym miejscu – zawodowo i życiowo – więc stwierdziliśmy, że chętniej będziemy pisać bez trybu projektowych zobowiązań i rozliczeń.

M.W.: Rzeczywiście mieliśmy parę spotkań w sprawie zamykania „Popmoderny”, ale jesteśmy w tym kiepscy. Próbujemy co jakiś czas i nic. Może kiedyś!

O.S.: Może kiedyś się uda. W wielu pismach ktoś dochodzi do wniosku, że już nie chce pełnić danej funkcji i przekazuje stery innej osobie. My zaprowadziliśmy intensywną ciągłość: albo kontynuujemy razem, albo zamykamy. Opcji przekazania raczej nie widzimy. Być może świadczy to o nas źle jako podmiotach ludzkich, ale tak po prostu jest.

Domyślam się, że nawet w tym krótkim momencie finansowania przez Krakowskie Biuro Festiwalowe nie były to środki pozwalające utrzymać się z tej pracy?

M.W.: Nie, absolutnie nie.

O.S.: Ale był to miły pomysł finansowy. Jednocześnie interesująco destrukcyjny dla naszego twórczo-kreatywnego trybu i autorów. Pojawiły się osoby, które – kiedy zaczęliśmy płacić – nie chciały pisać, bo nie chciały poczucia formalnego zobowiązania ani instytucjonalnej ramy. To ciekawe i pokazuje złożoność tego pola także w ekonomicznym doświadczeniu. Myślę też, że gdyby tak zostało, to w pewnym momencie byśmy się zamknęli. Zauważyliśmy, że zaczęliśmy publikować wtedy mniej tekstów, które nas ekscytują, a więcej porządnych i układnych, jak w innych portalach.

M.W.: Zdarza nam się puścić coś ryzykownego – tekst, który kogoś rozśmieszy albo zirytuje, ale jednocześnie na poziomie intelektualnym jest naszym zdaniem ciekawy, intensywny, dziwaczny. Chyba wolimy to niż porządnie skrojoną, ale przeźroczystą recenzję.
Dostajemy też propozycje od doświadczonych autorów i autorek, którzy warsztatowo mogliby spieniężyć tekst gdzie indziej, a jednak uderzają do nas – bo uznają, że to właściwe miejsce. To super. Jestem zdecydowanie „pro pieniądze”, ale w naszej działalności ten element bywał przeszkodą.

O.S.: To nie zmienia faktu, że jest pula autorów, z którymi zawsze chętnie współpracujemy. I tych, którzy nie dopuszczają możliwości kontynuowania kultury blogowego pisania (w retro polskim sensie). Co ciekawe, wiemy też, że wielu autorów, których ogromnie cenimy pisałoby do nas częściej (albo: nadal), gdybyśmy oferowali wynagrodzenie. Bardzo to szanuję, rozumiem, a nawet popieram.