Policja, nie sąsiadka

Dwoje dzieci wchodzi do obcego, nieco staroświeckiego domu. Nie są, co same podkreślają, włamywaczami, tylko uciekinierami. A może to wyjęci spod prawa poszukiwacze przygód? Westernowe skojarzenia nie są tu przypadkowe – wzmacniają je zarówno muzyka (muzyka: Magdalena Sowul), jak i kostiumy stylizowane na stroje kowbojów (kostiumy i scenografia: Magda Mucha). Wydaje się, że zabawa wymknęła się tym dwojgu spod kontroli: dzieci, niczym bohaterowie wywrotowych filmów, przekraczają kolejne granice ­– demolują salon, wykrzykują przekleństwa i przez telefon oznajmiają rodzicom, że nigdy więcej nie wrócą do domu. Konwencja westernu okazuje się maską, a udawanie – sposobem, w jaki bohaterowie starają się oswoić brutalną rzeczywistość, poszukując sposobu na przetrwanie w świecie, w którym dorośli nie potrafią i nie chcą ich ochronić. Zaczynający się jak łotrzykowska historia spektakl „Widok z okna” w reżyserii i z dramaturgią Pameli Leończyk, zrealizowany w koprodukcji Teatru Lalka i Teatru 21, z czasem nabiera coraz więcej ciężaru, dotykając bardzo poważnych tematów.

Inicjatorką ucieczki jest nastolatka Zuza (Magdalena Pamuła), która opiekuje się swoim młodszym bratem z zespołem Downa, Grzegorzem (aktor Teatru 21 Daniel Krajewski). To ona zaplanowała włamanie do domu sąsiadki, zachęca brata do wyjadania resztek pizzy i bez większych skrupułów dopija znalezione w piwniczce wino. Choć sama jest jeszcze dzieckiem, usiłuje stworzyć dla siebie i brata – choćby koślawą – iluzję normalności: przestrzeń, w której mogliby choć przez chwilę poczuć się wolni, zapominając o tym, co zostawili za sobą. Już początek spektaklu wywołuje zaskoczenie – w ciągu pierwszych kilku minut jego trwania na scenie pojawiają się alkohol i cały katalog przekleństw, wypowiadanych z brutalną autentycznością zgodnie z przetłumaczonym przez Irenę Dębek niemieckojęzycznym tekstem Volkera Schmidta. Ta decyzja twórców budzi konsternację wśród publiczności – spektakl rekomendowany jest dla widzów od dwunastego roku życia. Sama nie wiem do dzisiaj, co o tym myśleć.

Zaskoczona jest także Delfina (Aneta Harasimczuk) – właścicielka domu, która po powrocie z urlopu zastaje w swoim salonie zbuntowane rodzeństwo. Najpierw chce powiadomić o wszystkim, mieszkających po sąsiedzku, rodziców uciekinierów, jednak to – oczywiste, jak by się wydawało – rozwiązanie okazuje się niewłaściwe, kiedy wychodzi na jaw, że ucieczka Zuzy i Grzegorza ma poważne przyczyny. Oboje są ofiarami przemocy domowej. Spektakl nie pozostawia tu miejsca na domysły – przywoływane są konkretne opisy psychicznego i fizycznego znęcania się nad dziećmi: krzyków, wyzwisk, bicia, a nawet przypalania papierosami. Doświadczana przez tę dwójkę przemoc dotyka także ich matki. Zuza, w przypływie gniewu i desperacji, wykrzykuje Delfinie w twarz całą prawdę o domowym piekle. Sąsiadka szczerze współczuje rodzeństwu, nie jest jednak zaskoczona. Słyszała dochodzące zza ściany odgłosy awantur i domyślała się, że w sąsiednim domu dzieje się coś złego. Nigdy nie zdobyła się jednak na odwagę, by zareagować. Powody jej bierności były typowe dla takich sytuacji: nie była pewna, co dzieje się u sąsiadów, nie chciała się wtrącać w ich prywatne sprawy.

Na prośbę dzieci, motywowana także własnymi wyrzutami sumienia, Delfina decyduje się na udzielenie schronienia rodzeństwu. Pozwalając Zuzie i Grzegorzowi zamieszkać u siebie, stopniowo buduje z nimi więź. Będąc emerytowaną pianistką i nauczycielką muzyki, poświęca szczególną uwagę chłopcu, który dzięki jej wsparciu podejmuje pierwsze próby gry na pianinie. Instrument początkowo stoi w kącie, zasłonięty prześcieradłem – gospodyni przez ostatnie lata unikała gry z powodu paraliżującej ją tremy. Niespodziewani goście przyczyniają się do odzyskania przez nią odwagi i podjęcia próby zmierzenia się z własnymi demonami. Obserwowanie, jak trójka bohaterów „Widoku z okna” stopniowo zbliża się do siebie i rozkwita dzięki tworzącej się między nimi więzi, to jeden z najbardziej interesujących aspektów spektaklu Leończyk. Z każdą sceną – w miarę pojawiania się kolejnych gestów i rozmów – widać, jak zmienia się dynamika ich relacji, a nieufność i dystans zmieniają się w rosnące zaufanie i poczucie bezpieczeństwa.

W pewnym momencie dochodzi jednak do gwałtownej sprzeczki, po której Zuza znów postanawia uciec – tym razem pomocy szuka u znajomego, który obiecał wesprzeć rodzeństwo. Wkrótce okazuje się, że jego intencje były fałszywe. Kiedy dziewczyna ponownie pojawia się w mieszkaniu Delfiny, sugeruje, że mężczyzna próbował ją wykorzystać seksualnie. W świadomości Delfiny zaczyna się rodzić nowy plan: poruszona sytuacją rodzeństwa kobieta proponuje wynajęcie kampera i wspólną podróż. Jej pomysł – w dramaturgicznej narracji scenicznej wywołujący ekscytację i nadzieję, ukazane w abstrakcyjnej, wyłamującej się z dotychczasowego realizmu scenie choreograficznej – szybko okazuje się niemożliwy do spełnienia. Zrealizowanie marzenia o podróży byłoby nie tylko ucieczką przed przemocą, ale też przed prawdziwymi wyzwaniami: koniecznością zapewnienia formalnej opieki nad niepełnoletnim rodzeństwem, zapewnienia im edukacji, bezpieczeństwa i stabilnej przyszłości. Symbolizujący wolność kamper to element snu o alternatywnej rzeczywistości.