Partenopejska zajadłość [fragment]

Roberto Saviano jest w Neapolu jednocześnie kochany i nienawidzony.

Ci, którzy go nie cierpią, twierdzą, że niszczy reputację miasta, bez przerwy opisując jego niedoskonałości. Zwolennicy akcentują jego prawdomówność i uczciwość. Nie ulega wątpliwości, że jako jeden z pierwszych odkrył tajemne machinacje organizacji, która przez lata była zblatowana z wieloma znanymi korporacjami, mordowała polityków, biznesmenów, rządziła niekoniecznie potajemnie w kilku dzielnicach Neapolu i w paru miasteczkach satelickich. Do czasu publikacji Gomorry Włosi nie do końca zdawali sobie sprawę ze skali działalności kamorry. Nie mieli pojęcia, że w radach dzielnic i miast zasiadali politycy hojnie opłacani przez mafię.

Saviano, narażając własne życie, wszedł w ten świat, poznał ludzi związanych z mafią od dziecka. To, co zobaczył, świetnie opisał, po czym odniósł jeden z większych sukcesów literacko-komercyjnych w powojennej historii Włoch. Od momentu pierwszego wydania do dzisiaj sprzedał ponad dziesięć milionów egzemplarzy swojej książki, która została przetłumaczona na pięćdziesiąt dwa języki.

W chwili debiutu miał zaledwie dwadzieścia siedem lat. Bandycki Neapol poznawał, jeżdżąc po mieście motocyklem. Nawiązywał kontakty ze zwykłymi dilerami i ich szefami. Nawet krytycy twórczości Saviana przyznają, że dokonał rzeczy prawie niemożliwej. Rozpisał niezwykle szczegółowo całą strukturę organizacji, czym tak bardzo zirytował gangsterów, że ci wydali na niego wyrok śmierci. To dlatego do dzisiaj znajduje się pod ochroną policji, zmienia też regularnie miejsca zamieszkania. Doskonale wie, że mafia mu nie odpuściła. I od czasu do czasu wysyła do niego sygnały. W wywiadzie dla „Wysokich Obcasów” mówił: „Kiedyś po wyjściu z kąpieli w morzu na strzeżonej pilnie plaży zobaczyłem 12 martwych wron. To dowód, że mafia nie wybacza”.

Przyznaje, że pisząc Gomorrę, nie zdawał sobie sprawy, w jakie niebezpieczeństwo się pakuje, i dzisiaj działałby trochę ostrożniej. Pod koniec lat osiemdziesiątych, kiedy dorastał, chodził ze znajomymi oglądać ciała zabitych mafiozów. Widział prawdziwą wojnę, która toczyła się na ulicach Neapolu. Z początku nie chciał jej opisywać. Marzyła mu się kariera analityka politycznego. Kiedy miał siedemnaście lat, zaczął współpracę z tygodnikiem „Il Bolscevico”, gdzie, pod pseudonimem Roberto Ercolino, publikował poważne eseje i komentarze. Zbliżył się wtedy do Włoskiej Partii Marksistowsko‑Leninowskiej (Il Partito Marxista‑Leninista Italiano), po czym bardzo szybko się od niej oddalił. W wywiadach w ogóle nie wspominał o tym epizodzie swojego życia, co po latach wypomnieli mu dawni towarzysze. Pytany, dlaczego wyparł owe związki albo o nich zapomniał, odpowiadał, że powód był jeden – polityka przestała go ciekawić. Zajął się sprawami socjalnymi.

Jego wrogowie ironizowali: zawsze tylko szukał dziury w całym. Nie interesował go pozytywny rozwój Neapolu ani sukcesy ludzi związanych z miastem. Saviano odrzucał te oskarżenia, argumentując, że żadnych „dziur” nie wynajdywał, bo były widoczne gołym okiem. Irytowała go neapolitańska bezradność i tumiwisizm, a do rozpaczy doprowadzały, i doprowadzają, gangi nieletnich okradające turystów.

W roku 2008 w dzienniku „La Repubblica” komentował głośne zabójstwo siedemnastoletniego chłopaka, który został zadźgany nożem przez czterech rówieśników, bo nie chciał im oddać telefonu komórkowego: „Neapol jest jak Ameryka Południowa, te dzieci może uratować tylko szkoła. […] Tylko armia nauczycieli może zmienić losy tego miasta […]”.

I znowu się naraził. Internet momentalnie zaroił się od negatywnych ocen: dlaczego Saviano porównał dobrze rozwinięte europejskie miasto do jakiejś Ameryki Południowej? Co to znaczy, że miasto potrzebuje nauczycieli? Przecież w Neapolu nauczycieli jest pod dostatkiem! Podniosły się głosy, że Saviano nie dostrzega tego, ile robi się w mieście, żeby przestępczości nie było. A wykształconych ludzi nie brakuje.

Przesadził? Na pewno tak. Ale jest publicystą i pisarzem, nie politykiem.

Jak twierdzą ci, którzy kiedykolwiek się z nim zetknęli, ten „Salman Rushdie z Casal di Principe” (często jest tak nazywany, bo w tej podneapolitańskiej miejscowości dorastał) to człowiek wyjątkowo kłótliwy i nieznoszący sprzeciwu. Zawsze potrafi postawić na swoim, a lata życia w izolacji spowodowały, że stał się jeszcze bardziej nieufny, zadufany i drażliwy.

W swoich komentarzach publikowanych w gazetach nie oszczędza dosłownie nikogo. Mówi, że nie boi się więzienia. W roku 2020 Mattea Salviniego nazywał bękartem, po tym jak ten w jednym z wywiadów spostponował organizacje pozarządowe pomagające imigrantom. Salvini podał go wtedy do sądu. Saviano przed kolegium powtórzył, że niczego nie żałuje, a obecnego wicepremiera i ministra infrastruktury i transportu nadal uważa za chama.

Jeden z najsłynniejszych sporów medialnych stoczył Saviano z Martą Herling, córką Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego, która jest spokojną lokalną patriotką, nigdy do tej pory niebiorącą udziału w żadnych publicznych starciach. Poszło o przeszłość i honor.

Herling wielokrotnie przyznawała, że kiedy była młoda, niespecjalnie interesowała ją twórczość ojca i przeszłość rodziny Croce, z której pochodziła matka. Głównie z przekory. Do czytania dzieł dziadka, Benedetta Crocego, i ojca zabrała się dosyć późno. Ale bardzo efektywnie. Dzisiaj jest znaną i cenioną naukowczynią. Organizuje liczne konferencje, od roku 1988 pełni funkcję sekretarza generalnego Włoskiego Instytutu Studiów Historycznych (L’Istituto Italiano per gli Studi Storici). Promuje twórczość Herlinga‑Grudzińskiego, lecz nie zapomina o swoim dziadku – Benedetcie. Kłótnia z Savianem zaczęła się właśnie od tego ostatniego.

Autor Gomorry w książce Chodź ze mną (Vieni via con me, wydanej we Włoszech w roku 2011, w Polsce trzy lata później) przywołał trzęsienie ziemi, do którego doszło na Ischii w roku 1883. Podczas tej tragedii zginęli rodzice i siostra Crocego. Młody Benedetto uratował się cudem, ponieważ już podczas pierwszych wstrząsów zdołał schować się pod wielkim stołem. Długo leżał w gruzach. Widział, jak umierali jego bliscy. Saviano stwierdził, że ojciec filozofa tuż przed śmiercią miał powiedzieć do Benedetta: daj sto tysięcy lirów temu, kto cię uratuje.

Wielka awantura, która wtedy wybuchła, dotyczyła tego właśnie zdania. Marta Herling w liście napisanym do lokalnej gazety „Corriere del Mezzogiorno” podała w wątpliwość fakt, że ojciec Benedetta mógł wypowiedzieć takie słowa. Pytała: „Gdzie autor Gomorry wyczytał te rewelacje?”. Jak jej pradziadek mógłby w ogóle wpaść na taki pomysł? Nie ma żadnego potwierdzenia tego dialogu. Benedetto w licznych wypowiedziach i wspomnieniach niczego takiego nie odnotował. I jeszcze ta suma – sto tysięcy lirów. Według Herling była to kwota niewyobrażalna wręcz, podobno papież po tej tragedii przeznaczył dwadzieścia tysięcy lirów dla wszystkich ofiar. Zakończyła list bardzo szorstko: „Drogi Saviano, przepraszam, ale są na świecie ludzie, którzy ani nie dają, ani nie przyjmują napiwków i łapówek”.