Ostatni romantycy czy ofiary biznesu?

By w pełni zrozumieć sukces i upadek RRX, należy osadzić tę hip-hopową wytwórnię w kontekście historii polskiego kapitalizmu. Nie jego początkowej fazy, a więc przejścia z gospodarki centralnie sterowanej do ślepego naśladowania zachodnich wzorców, lecz w kontekście fazy stagnacji, gdy po kilku latach stało się oczywiste, że Zachodu nie da się ot tak nadgonić. Chodzi o samą końcówkę lat dziewięćdziesiątych: czas, kiedy cwaniactwo, prowizorka, wrodzony talent czy zwykłe szczęście zastąpiły mozolnie konstruowane narracje o ciężkiej pracy i poświęceniu. Jeśli upragniona przyszłość była niemożliwa do osiągnięcia, jedyna droga do szczęścia wiodła przez wybebeszenie teraźniejszości.

RRX był odpowiedzią na poszukiwania tych natychmiastowych, mocnych doznań. Historia wytwórni to wódka, marihuana, kokaina, przygodny seks i niestosowne zachowania, a więc afirmowanie życia w taki sposób, w jaki afirmację rozumieli przeciętni mieszkańcy blokowisk. Jeśli chcemy szukać kulturowych artefaktów z tamtych czasów, wystarczy sięgnąć po takie płyty, jak „Zwykła codzienność” Slums Attack (1997) i „Chleb powszedni” ZIP Składu (1999) czy „S.P.O.R.T.” Tedego (2001) albo „WYP3 kolejna część” Borixona (2001). Te różne tematycznie, nastrojowo i muzycznie albumy łączy jedno: powstały w odpowiedzi na sytuację w kraju na przełomie XX i XXI wieku. Jedni woleli patrzeć w przeszłość, ku sprawdzonym wartościom, osadzając się mocno w rzeczywistości. Drudzy zaś uciekali od niej, snując w tekstach wizje łatwego życia, jakby zależało ono wyłącznie od odpowiedniego podejścia, a sukces był jedynie kwestią czasu.

Label założony przez Krzysztofa Kozaka to twór, który mógł wyrosnąć tylko na naszym gruncie. W jakim innym miejscu wydawca handlował na Stadionie Dziesięciolecia własnymi płytami, a raperzy dostawali za swoje albumy używane samochody zamiast pieniędzy? Która inna wytwórnia mogła określić swój modus operandi jako permanentny chaos, a wydawane przez nią płyty, będące klasykami polskiej muzyki, kupowane, kopiowane i ściągane na potęgę, były praktycznie ignorowane przez mainstream? Nigdy wcześniej i później nie udało się pod jednym szyldem zebrać tylu charakterystycznych artystów, w swoich działaniach kierujących się przede wszystkim miłością do muzyki, zysk traktujących jako coś dodatkowego, a nie jako cel sam w sobie.

Należące do Kozaka studio, mieszczące się w jego domu, było niemal zawsze zajęte. Gdy jego żona i dzieci spali na górze, on realizował nagrania lub imprezował, a często łączył jedno z drugim. Kabina nagraniowa gościła ikony polskiego hip-hopu. Nagrania wideo ze studia, które pojawiły się kilka lat temu na kanale YouTube należącym do Kozaka, przedstawiają artystów siedzących w piwnicy, myślących nad kolejnymi kawałkami, pijących lub po prostu gadających o bieżących sprawach. A potem ci sami artyści wchodzą do kabiny i rapują o drogich samochodach, Hawajach i Elvisie Presleyu przewracającym się w grobie. Kiedy później sami przysłuchują się temu, co nagrali, ich głos dobiegający z głośników nie odbija rzeczywistości, lecz wzbogaca ją, czyniąc wszechogarniającą szarość bardziej znośną.

Cechą wspólną bardzo różnych raperów i producentów RRX była najwyższa wartość w hip-hopie – autentyczność. Rap z tej wytwórni miał w sobie jakiś pierwotny, wspólny wszystkim ludziom element. Bez kreowania się na intelektualistów czy uliczników trafiali do słuchacza najprostszą drogą. Zdaniem niektórych, było to bardziej prostactwo niż prostota. Sięgając po płytę z charakterystycznym logo wytwórni, miało się jednak wrażenie, że jest się bliżej wykonawcy. Jasne, na płytach wiele było kawałków o imprezach, życiowych błędach i ulicznym kodeksie, ale właśnie dzięki temu tym silniej wbijały się w pamięć momenty ujawniające wrażliwość. Artyści RRX nigdy nie aspirowali do bycia kimś więcej niż raperami, ich płyt miało się po prostu dobrze słuchać, a nie analizować je po nocach. Kiedy Borixon rapował: „Nie będę używał zwrotów wyszukanych / my tu przecież prosty kielecki rap gramy”, mogli się pod tym podpisać wszyscy wydający w RRX (również ci niepochodzący z Kielc). Ich utwory zawsze nosiły znamiona spontaniczności, twórczego szału, w jakim powstawały. Nie znaczy to oczywiście, że nie były dopracowane, a raperzy nie poświęcali im dużo czasu. Tym bardziej należy docenić naturalność, jaką po dziś dzień porażają płyty RRX.

Z większością z nich nierozerwalnie kojarzą się podkłady DJ-a 600V, które z równą gościnnością przyjmowały Fisza, Sokoła, Tedego czy Pezeta. Volt wypracował charakterystyczne brzmienie, z mocnymi werblem i stopą. Nie bez powodu jedna z jego płyt nosiła tytuł „Wkurwione bity”. Fakt, że za gościnne zwrotki na swoich albumach producenckich oferował raperom po kilka podkładów, świadczy w równej mierze o jego kreatywności, co o zmyśle biznesowym. Gdyby miłość do hip-hopu mierzyć liczbą nagranych utworów, można by stwierdzić, że nie było w tamtych czasach człowieka mocniej kochającego ten gatunek niż producent z Gocławia. Ważną częścią muzycznej strony RRX byli także O$ka i IGS. Pierwszy właśnie w RRX wydał swoją najlepszą producencko płytę, zrealizowany z Onarem „Superelaks”. Delikatne bębny i przefiltrowane pętle były idealnym tłem zarówno do imprez, jak i wieczorów w domu. IGS wydał w RRX dwie płyty producenckie, pierwszą genialną, drugą już gorszą, choć muzycznie bardziej zaawansowaną. Multiinstrumentalista z Katowic był ewenementem na polskiej scenie hip-hopowej: sprawnie łączył sample z żywym instrumentarium, czego w tamtych czasach nikt nie próbował.

Oczywistymi pseudonimami, jakie kojarzą się z RRX, są jednak te należące do raperów – Borixon, Tede i Pih. To anegdoty o nich zapełniają książkę Krzysztofa Kozaka i Huberta Kęski „Za drinem drin, za kreską kreska”, wydaną właśnie przez SQN. Choć stanowi ona pretekst do przypomnienia wpływu, jaki RRX miał na polski hip-hop, nie jest to rzecz dla historyków polskiej muzyki rozrywkowej. To raczej zbiór pijackich opowiastek, wtrąceń i dygresji. Wspomnienia Kozaka są chaotyczne, pourywane i dość sprytnie przeplatane tekstami z utworów, do których powstania i/lub wydania się przyczynił – jako uczestnik opisywanych wydarzeń bądź jako realizator nagrań. Znany także jako KNT lub Kozanostra wydawca przybliża historie opisane w szlagierach polskiego rapu i wyjaśnia, o co chodziło w konkretnych linijkach. Styl samej książki jest tu sprawą trzeciorzędną i choć można odnieść wrażenie, że obcujemy ze strumieniem świadomości samego Kozaka, mającym niewiele wspólnego z profesjonalną redakcją, to jednak pozycja ma swój urok i trafnie oddaje esencję RRX. Nie jest to więc książka dla każdego, bo sięgając po nią, trzeba mieć wiedzę o konkretnych wydarzeniach, nagraniach wideo i utworach.