Neonowe dziewczyny

Funkcjonowanie zarówno w twórczym duecie, jak i w rodzeństwie bywa walką o wybicie się na niepodległość – tym bardziej jeśli wspólna praca trwała ponad trzydzieści lat. Tak jest w przypadku braci Coen, którzy w społecznej świadomości do tego stopnia zespolili się w jedno, że nazywano ich dwugłowym reżyserem. Pierwsze osobne filmy braci wyglądają więc tak, jakby twórcy za wszelką cenę chcieli wreszcie uzyskać autonomię (o potrzebie legitymizacji jako samodzielni reżyserzy świadczy chociażby to, że do tej pory nie udało im się dostać odrębnych stron na Wikipedii). Joel w „Tragedii Makbeta” nurzał się w grobowych czerniach, przywoływał duchy kinowego ekspresjonizmu i o miano najlepszego adaptatora najkrótszej tragedii Szekspira stawał w szranki z Romanem Polańskim, Akirą Kurosawą czy Orsonem Wellesem. Ethan w „Żegnajcie, laleczki” zanurza się w świat neonów, seksu i pulpowej rozróby; nie spogląda tęsknym wzrokiem w stronę kanonicznych mistrzów, lecz kieruje się raczej ku twórcom wyklętym – z królem sexploitation Russem Meyerem na czele.

Na początku jest facet z walizką – tacy w uniwersum Coenów nigdy nie mieli łatwo i nic w tej sprawie nie uległo zmianie. Ekranowy żywot Pedro Pascala zostaje więc z góry przesądzony. Sama walizka dostanie za to szczęśliwsze – a przede wszystkim dłuższe – życie i będzie podobnego rodzaju artefaktem jak w „Pulp Fiction”. Przez jakiś czas też uda jej się ukryć swoje wnętrze przed wścibskim okiem kamery, ale – w odróżnieniu od kultowej walizki z filmu Tarantino – wreszcie się ugnie; wieko pójdzie w górę, sekret przestanie być sekretem. W tym tekście ochronię jednak tę tajemnicę, bo szczegóły kryminalnej intrygi okazują się w „Żegnajcie, laleczki” tak absurdalne, że zbrodnią byłoby zdradzanie ich w niedługiej recenzji.

Dziwaczne i pretekstowe są zresztą nie tylko fabularne drobnostki, ale i cały szkielet historii opowiadającej o dwóch przyjaciółkach, zupełnym przypadkiem wplątanych w podejrzaną sprawę. Polski tytuł filmu nachalnie nawiązuje do powieści Raymonda Chandlera, ale tak ochoczo dekonstruowana przez braci Coen stylistyka noir tym razem pełni jedynie funkcję naddatku; wyjaśnienie zbrodniczych zawiłości jest tu drugorzędne i staje się tylko kolejnym powodem do żartu, a zwyczajowy gęsty klimat czarnego kryminału ustępuje pola luźniejszemu trybowi opowieści. Prymarnym gatunkiem okazuje się raczej żeńska, queerowa wersja buddy movie. Jest rok 1999, Jamie (Margaret Qualley) i Marian (Geraldine Viswanathan) wyruszają w podróż wschodnim wybrzeżem Stanów Zjednoczonych z Filadelfii do Tallahassee na Florydzie. Jamie wyrzuca z siebie zdania z prędkością odrzutowca, nawet na moment nie może usiedzieć w miejscu, wszystkie wolne chwile spędza w lesbijskich barach. Szybkie numerki z przypadkowymi dziewczynami nie interesują z kolei spokojnej i (przesadnie) ułożonej Marian, która zamiast towarzyszyć przyjaciółce w miłosnych wojażach, zostaje w motelowych pokojach i namiętnie zaczytuje się w Henrym Jamesie. Dziewczyny jadą wspólnie do Tallahassee, bo Marian chce odwiedzić ciotkę, a Jamie została właśnie wyrzucona z domu przez dotychczasową partnerkę i chwilowo nie ma gdzie się podziać.

Tak naprawdę nie chodzi jednak o powody i cele, lecz o samą podróż. „Żegnajcie, laleczki” nigdzie nie zmierzają, tutaj akt snucia opowieści – dziwnej, poskręcanej i perwersyjnej, dodajmy – jest wartością samą w sobie. Obserwujemy więc ciągłe przekomarzanki i przeciągania liny pomiędzy dziewczynami znajdującymi się na przeciwnych końcach skali skłonności do imprezowania, stopniowe otwieranie się Marian na pozwolenie sobie na przyjemność i lekkie stępianie swojej frywolnej natury przez Jamie. Kamera zagląda do klubów, gdzie odbywają się grupowe dziewczyńskie zabawy, rejestruje wizyty bohaterek w licznych motelach i hotelach – z doświadczenia w pracy z podobnymi lokacjami korzysta tu Ari Wegner, autorka zdjęć do „Psich pazurów”, ale również rozgrywającej się w kilku różnych motelach „Zoli”. Wmieszana do tej dziewczyńskiej historii zostają też zaskakująca w szczegółach kwestia grzechów młodości pewnego republikańskiego senatora czy poczynania duetu fajtłapowatych bandziorów niemal jak z „Fargo”.

Opowiastkę tę Ethan Coen kreśli bez brata, ale wciąż rodzinnie: jego żona Tricia Cooke nominalnie jest współscenarzystką i montażystką, a w praktyce również współreżyserką „Żegnajcie, laleczki”; solidną inspiracją dla filmu były też odbywane dobre dwie dekady temu wizyty montażystki „Big Lebowskiego” i „Bracie, gdzie jesteś?” w lesbijskich przybytkach, jakich ponoć w obecnym amerykańskim pejzażu już się za wiele nie uświadczy. Cooke mówiła w jednym z wywiadów, że kino braci Coen jest wyrafinowane w przeciwieństwie do filmu jej i Ethana. Taki podział wydaje mi się niedorzeczny, bo przecież bracia udanie łączyli różne rejestry, inspirację czerpiąc też z produkcji „mniej wyrafinowanych” – przypomnijmy sobie tylko debiutanckie „Śmiertelnie proste”, w którym do uładzonego świata noir bezceremonialnie wkradały się rozwiązania estetyczne rodem z niskobudżetowych horrorów.